مکتب کلامی قم صفحه 82

تعالی بالالوهیه»؛ زیرا توحید الالوهیه شامل کسی که بت پرست است و تنها یک بت را می پرستد و عبادت را اختصاص به او می دهد نیز می شود.

د. با توجه به آنکه إله به معنی معبود است اعم از آنکه به حق یا ناحق باشد، پس معلوم است که هرگز دین توحید الوهیت را نمی گوید، مگر آنکه مراد معبود به حق باشد و در این صورت باید گفت: توحید و اختصاص دادن الله تبارک و تعالی به عبادت، یعنی «ایاک نعبد»(1) که به معنی «نخصّک بالعباده(2)؛ عبادت را به تو اختصاص می دهیم» است.

عبادت از نظر لغت و اصطلاح

پس از آنکه معلوم شد مقصود از توحید الوهیه، توحید در عبادت است، شایسته است واژه عبادت را از نظر لغت و اصطلاح بیان کنیم. این بحث برای مباحث و مسایل آینده مفید است و روشن می کند که چه چیزی مصداق عبادت است.

رازی می گوید: «اصل عبودیت به معنی خضوع و ذلّت است».(3) و راغب همین را با اندکی اصلاح پذیرفته و می گوید: «عبودیت یعنی اظهار ذلت، و عبادت رساتر از آن است؛ زیرا دلالت بر نهایت خضوع می کند، و تنها کسی مستحق عبادت است که نهایت بخشش وجود به دست او باشد».(4) طریحی نیز به همان معنی راغب توجه داشته است.(5) فیروزآبادی نیز عبادت را مطلق اطاعت دانسته است؛(6) ولی زیبدی در شرح آن گوید: «اطاعت همراه با خضوع را عبادت گویند».(7)

1- 1. سوره فاتحه: 1، آیه 5.
2- 2. «الکشاف» ج 1، ص؟
3- 3. «مختار الصحاح» ص 408: «اصل العبودیه الخضوع و الذلّ».
4- 4. «معجم مفردات الفاظ القرآن الکریم» ص 330: «العبودیه اظهار التذلل و العباده ابلغ منها لا نها غایه التذلل، و لا یستحقّها الاّ من له غایه الافضال و هو الله تعالی».
5- 5. «مجمع البحرین» ج 3، ص 92: «العباده هی غایه الخضوع و التذلّل، و کذلک لا تحسن الاّ لله تعالی الذی هو مولی اعظم النعم، فهو حقیق بغایه الشکر».
6- 6.«القاموس المحیط» ج 1، ص 431.
7- 7. «تاج العروس» ج 8، ص 331: «اصل العبودیه: الذلّ و الخضوع و... و قوله تعالی: «ایّاک نعبد» ای نطیع الطاعه التی یُخضَع معها، و قال ان الاثیر: و معنی العباده فی اللغه: الطاعه مع الخضوع» ؛ ابن منظور نیز همین معنی را ذکر کرده است، ر .ک: «لسان العرب» ج 3، ص 272.