صفات خدا در کلام اسلامی و کلام مسیحی ( قرون وسطا ) صفحه 109

در ذات او هستند. این معانی نه عین خداوند است و نه غیر او بلکه معانی خارجی هستند که قائم به او هستند. ولی معتزلیان این عقیده را مخالف توحید می دانستند و به آن خرده می گرفتند و معتقد بودند که صفات خداوند قائم به ذات اویند و زائد بر ذات نیستند. علامه حلّی گفته معتزلیان را مبنی بر این که صفات زاید بر ذات نیستند و وابسته به ذات اویند تأیید می کند و می گوید:

اشعریان معتقدند که خداوند عالم به علم، قادر به قدرت و حی به حیات است و بقیه صفات او نیز همین گونه است. معتزلیان این را ردّ می کنند. آنان معتقدند که خداوند بذاته عالم است، نه معانی خارجی که قائم به ذات اوست. در مورد دیگر صفات او (چنین عقیده داشتند) و حقیقت همین است.(1)

درست است که علامه نظر معتزله که صفات خداوند را عین ذات دانسته تأیید می کند، ولی از طرف دیگر نظریه احوال ابوهاشم جبائی معتزلی را ردّ می کند. به نظر او، احوال، از شیئیت دادن ناروا به صفات الهی حکایت دارد و این مخدوش است.

علامه اوصاف قدرت، علم، حیات و... را عین ذات خداوند می دانست، به شکلی که در خارج، ذات و صفت یک چیز هستند و صفات در حقیقت از کمالات لایتناهی که ذات حق واجد آن است، حکایت دارند و فقط مفاهیم اینها در وجود ذهنی با هم متفاوت اند.

3- قدرت خداوند بر افعال انسان

متکلمان پیشین بر نامحدود بودن خداوند برهان می آورند و