صفات خدا در کلام اسلامی و کلام مسیحی ( قرون وسطا ) صفحه 117

این صفات در خارج عین ذات اند ولی در تعقل، زائد بر ذات اند.(1)

ایشان در ادامه بیان می کند که وقتی ما ذات خداوند متعال را با امور خارجی مانند مقدور، معلوم، مراد و امثال اینها مقایسه می کنیم بدون شک یک امر زائد بر ذات را حاصل می کنیم؛ یعنی با این مقایسه، حصول امر زائد بر ذات برای ما رخ می دهد ولی این حصول، در ذهن است نه در خارج. اما اگر با مقایسه به خارج، امر زائد بر ذاتی برای ما حاصل نمی شد، با حصول علم به ذات، بر صفات نیز علم حاصل می کردیم، درحالی که این امری باطل است.

اگر حصول امر زائد بر ذات در خارج می بود، یا قدیم بود یا حادث که هر دو محال است؛ چون اگر قدیم بود، تعدد قدما لازم می آمد که باطل است و اگر حادث بود اولاً، ذات مقدس او محل حوادث قرار می گرفت که باطل است. ثانیاً، اگر حادث بود نیاز به محدث داشت - نقل کلام به آن محدث می کنیم که او قدیم است یا حادث - تسلسل لازم می آمد.(2)

بنابراین صفات خداوند در تعقل زائد بر ذات اند ولی در خارج عین ذات اند.

2- معانی و احوال

همان طور که بیان شد مرحوم فاضل مقداد مخالف دیدگاه زیادت صفات بر ذات بوده و معتقد است که صفات عین ذات اند و فقط مفاهیم آنها متفاوت اند. ایشان دیدگاه اشاعره مبنی بر اثبات معانی برای خداوند و نیز دیدگاه بعضی از معتزله مانند ابوهاشم و طرفدارانش مبنی بر اثبات