صفات خدا در کلام اسلامی و کلام مسیحی ( قرون وسطا ) صفحه 37

البته مخفی نماند که حالاتی را که ابوهاشم مطرح می کند منحصر در رابطه ذات و صفات نیست بلکه در تمایز موجودات و اختصاص آنها به خصوصیات معین نیز به کار می رود. اختلاف تمایز موجودات همه به سبب حال است و هم چنین احکام مخصوص هر موجودی از موجودات به علت حال واجب می شود. وقتی که موجودات همه در وجود مشترک باشند و یا هر یک از آنها موجود باشد، پس حال آن چیزی است که موجب تمییز موجودی از موجود دیگر می شود به آن چیزی که موجب خصائص ذاتیه آن باشد. و حال در موجودی با موجود دیگر به آن چیزی که موجب شبه و تماثل شده، مشترک نیست.

البته باید بین دیدگاه ابوهاشم درباره احوال و دیدگاه اشاعره درباره صفات فرق قائل شویم، چون صفات معلوم، موجود و قائم به ذات اند مانند علم و قدرت... ولی احوال نزد کسانی که حال را اثبات می کنند موجود یا معدوم نیستند. (لیست موجوده ولا معدومه و لا هی اشیاء و لا توصف بصفه ما).(1) اشاعره برای اثبات حال دلایل مختلفی را ارائه کرده اند که در کتاب های کلامی موجوداند.

نقد و بررسی دیدگاه ابوهاشم

دیدگاه ابوهاشم اگر چه در نوع خودش یک دیدگاه جدید بود و افرادی آن را پذیرفتند ولی از دید منتقدان پنهان نماند و مخالفان زیادی نیز پیدا کرد.

یکی از اشکالات، تشبیه این دیدگاه با معانی ثابته اشاعره بود. برای همین قاضی عبدالجبار یکی از کسانی است که متعرض دیدگاه ابوهاشم