صفات خدا در کلام اسلامی و کلام مسیحی ( قرون وسطا ) صفحه 47

موجود و قابل دسترس همچون المغنی و شرح اصول خمسه پیدا نشد.

ثانیاً: بیشترین چیزی که آن ادله اثبات می کنند نفی قول به زیادت است؛ یعنی ثابت می کند که صفات زائد بر ذات نیست. به عبارت دیگر جنبه سلبی دارد نه جنبه اثباتی که عینیت صفات با ذات را بتواند اثبات کند.

ثالثاً: آن چه که در کلمات بزرگان معتزله آمده بیان مدعای آنها و توضیحات پیرامون آن است. با این بیانات روشن می شود که آنها نمی خواستند نفی صفات کنند بلکه چون معتقد به قرآن بودند و قرآن نیز اوصافی از خداوند را ذکر کرده است آنها اوصاف را پذیرفته و فقط صفات زائد بر ذات را نفی می کردند.

خلاصه دیدگاه معتزله

آن چه گذشت گوشه ای از نظریات معتزله درباره صفات خداوند است. اگر چه هر یک از پیشوایان معتزله سعی کردند به شکلی این معضل را که درباره صفات خداوند بین اشاعره، قدریه... و معتزله پیدا شده بود، حل کنند ولی آن چه میان همه دانشمندان معتزله مشترک می باشد، عینیت صفات با ذات بوده است. معتزله اوصاف الهی را عین ذات می دانستند - البته با تفسیر مخصوص به خود - و شاید برای همین است کسانی که تفسیر آنان را قبول ندارند به آنها نسبت انکار صفات می دهند، مانند فخر رازی که به فلاسفه و معتزله نسبت انکار صفات الهی می دهند.

البته به نظر می رسد این نسبت درباره معتزله به علت عدم درک دیدگاه آنان اتفاق افتاده باشد؛ چون هیچ یک از پیشوایان معتزله - که ما در این کتاب از آنان بحث کرده ایم - قایل به نفی صفات نشده اند، بلکه آن چه نفی کرده اند صفات زائد بر ذات است که اشاعره از آن دفاع