صفات خدا در کلام اسلامی و کلام مسیحی ( قرون وسطا ) صفحه 55

رابطه میان صفات و ذات

اشاره

باقلانی این مسئله را به تفصیل مورد بحث قرار می دهد و در خلال آن بحث های لغوی دقیق و ظریفی را مطرح می کند. او در کتاب خود باب خاصی را در معنای صفت و این که آیا صفت همان وصف است یا مفهومی جز آن، باز می کند و در آغاز ضمن تعریف صفت می گوید:

صفت شیء است که به واسطه موصوف یا برای آن موجود می شود و وصفی را بدان می دهد که همان نعتی است که از صفت حکایت دارد. اگر صفت از چیزهایی باشد که گاه موجود و گاه معدوم می شود حکم موصوف را تغییر می دهد و موصوف را هنگام وجود آن صفت دارای حکمی می کند که قبلاً آن را نداشته است؛ از قبیل سیاهی، سفیدی، اراده، کراهت، علم، جهل، قدرت، عجز و آن چه حکم آن را دارد؛ یعنی از صفاتی است که در صورت وجود آنها برای موصوف، موصوف تغییر می یابد و این صفت حکمی را به او می دهد که پیشتر برایش وجود نداشته است. اما اگر این صفت صفتی لازم باشد حکمش آن است که به موصوفی که این صفت در او پیدا شده حکمی می دهد که با حکم هر کس که دارای چنین صفتی نیست، مخالف باشد؛ از قبیل حیات باری تعالی، علم، قدرت، کلام، اراده و دیگر صفات ثابت او که موجب جدایی وی از هر کس که این صفات را ندارد می شود، هر چند قدیم سبحان با وجود این صفات از حالتی که قبلاً داشته به حالت دیگر منتقل نگردد؛ چراکه این صفات از ازل موجود بوده و هرگز [نتوان گفت] او موجود بوده، ولی دارای حیات، علم، قدرت، سمع و بصر نبوده است و بعدها این صفات - پس از آنی که زمانی نبوده - برای او به وجود آمده اند.