صفات خدا در کلام اسلامی و کلام مسیحی ( قرون وسطا ) صفحه 60

معتزله اختلاف دارند. معتزله کلام و اراده را نیز از صفات فعل می دانند اما اشاعره از صفات ذات.

معتزله معتقدند که نفی و اثبات در صفات فعل جریان دارد مانند: «خلق اللّه لفلان ولداً، ولم یخلق لفلان» ولی در صفات ذات، نفی و اثبات جریان ندارد. آنها می گویند اراده و کلام نیز این گونه اند؛ یعنی در آنها نفی و اثبات جریان دارد، مانند قول خداوند متعال: یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الیُسرَ وَ لا یُرِیدُ بِکُمُ العُسرَ و کَلَّمَ اللّهُ مُوسی تَکلِیماً وَ لا یُکَلِّمُهُمُ اللّهُ یَومَ القِیامَهِ پس اینها از صفات فعل و حادث اند.

اما اشاعره می گویند: در صفات ذات نفی یک صفت موجب وجود نقیض آن صفت می شود، مثل این که اگر صفت علم را نداشته باشد نقیض آن را دارا خواهد بود. پس اگر حیات را نفی کردید لازمه آن مرگ خواهد بود و اگر قدرت را نفی کردید لازمه آن عجز خواهد بود. ولی در صفات فعل از نفی یک صفت نقیض آن لازم نمی آید. پس اگر خلق یا رزق را نفی کردید نقیض آن لازم نخواهد آمد. اشاعره معتقدند که اراده و کلام از صفات ذات اند چون از نفی این صفات، نقیض آن لازم می آید. چون اگر اراده را نفی کنیم جبر و اضطرار لازم می آید و اگر کلام را نفی کنیم خرس و لال بودن لازم می آید. بنابراین، این صفات از صفات ذات اند نه صفات فعل.

ج) رابطه صفات با ذات

بیان شد که بیشترین اختلافات مکاتب کلام اسلامی در رابطه بین ذات و صفات پدید آمده است و معتزله و اشاعره مخالفت بسیار شدیدی علیه یکدیگر دانسته اند. این همان نقطه ای است که اشاعره و معتزله از یکدگر جدا می شوند.