صفات خدا در کلام اسلامی و کلام مسیحی ( قرون وسطا ) صفحه 61

معتزله بر وحدت قدیم مانور دادند و به شدت با دیدگاه اشاعره مخالفت کردند، چون به نظر معتزله دیدگاه اشاعره با توحید سازگار نبود، از این رو صفات خداوند متعال را عین ذات دانستند و گفتند:

علم خداوند عین ذات اوست، قدرت او عین ذات اوست، و علم و قدرت او زاید بر ذات نیست، چون منجر به تعدد قدما می شود.

ولی اشاعره جواب دادند: صفات خداوند عین ذات نیستند که نفی صفات لازم بیاید و غیر ذات هم نیستند که تعدد قدما لازم بیاید. به عبارت دیگر، صفات عین ذات نیستند چون در مفهوم مختلف اند و غیرذات هم نیستند چون بدون ذات اصلاً تصور نمی شوند. مانند جزء و کل که بدون وجود کل، جزء اصلاً تصور نمی شود و عکس آن. از یکدیگر منفک نیز نمی شوند در حالی که مفهوم یکی غیر از دیگری است.

بنابراین اشاعره به مشکل تعدد قدما پاسخ می دهند که اثبات صفات قدیمه مستلزم تعدد قدما نمی شود. اگر هم مستلزم تعدد قدما شود لازمه آن کفر نیست، چون کفر وقتی است که به تعدد ذوات منفصله قائم بنفسه قایل شویم، در حالی که ما قایل بر تعدد صفات هستیم، نه تعدد ذوات.

2- دیدگاه امام الحرمین جوینی

«امام الحرمین جوینی»(1) یکی از بزرگان اشاعره می باشد که دارای مقامی