صفات خدا در کلام اسلامی و کلام مسیحی ( قرون وسطا ) صفحه 69

ذات را ثابت کرده و هم اشکال خلو ذات از صفات را از دیدگاه خودش زدوده بود. غزالی نیز چنین کاری می خواهد انجام دهد تا هم اشکال خلو ذات از صفات لازم نیاید و هم بتواند دیدگاه اشاعره را اثبات کند.

غزالی پس از سخن درباره صفات زیادت صفات بر ذات، به قضیه دیگری نیز تأکید می کند؛ این که صفات عین ذات نیستند بلکه زائد بر ذات و قائم به ذات هستند؛ یعنی بر فرض عدم ذات، صفات نیز معدوم خواهند بود چون ذات مقوّم صفات است و بدون ذات، صفات وجودی نخواهند داشت.

ب) قدمت صفات خداوند.

اشاعره علاوه بر تأکید به زیادت صفات خداوند بر ذات، معتقدند این صفات قدیم هستند. اگر چه معتزله و دیگر مکاتب اسلامی اشکالات فراوانی بر دیدگاه اشاعره متعرض شده اند ولی با این وجود اشاعره سعی می کنند از قدیم بودن اوصاف الهی دفاع کنند.

غزالی از دانشمندان اشاعره، عنوان مستقلی به این بحث داده و در کتاب الاقتصاد فی الاعتقاد این بحث را مطرح کرده است. او می گوید:

همه صفات قدیم اند [البته منظورش صفات ذات هستند] و اگر اینها حادث باشد قدیم سبحانه محل حوادث خواهد بود و این محال است. و یا متصف به صفتی باشد که آن صفت قایم به او نباشد.(1)

غزالی ادعا می کند هیچ کس نگفته که حیات و قدرت حادث اند و اگر کسانی پیدا شدند که از حادث بودن صفات دم می زنند با توجه بر علم به حوادث و در اراده و کلام گفته اند که اینها حادث هستند. غزالی