اندیشه اسلامی جلد 1 صفحه 126

در حقیقت تجسم ابدی عمل، صورت تنزل یافته نفس ابدی انسان است. قرآن در این زمینه چنین بیانی دارد:”یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُّحْضَرًا وَ مَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ”.(1) در حقیقت صورت اخروی عمل، طبیعت ثانوی انسان می شود. اساس بهشت و جهنم، سنخیت و تناسب و عَود هر چیزی به اصلش است. مولوی گوید:

هیچ گندم کاری وجو بر دهد

دیده ای اسبی که کره خر دهد(2)

در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم: «هنگامی که مرده در قبر گذارده می شود، شخصی در برابر او نمایان می گردد و به او می گوید: ای انسان، ما سه چیز بودیم: یکی رزق تو که با پایان عمرت قطع شد و دیگری خانواده ات که تو را گذاشتند و رفتند و من که عمل تو هستم و با تو مانده ام؛ ولی در نظر تو کم ارزش تر از آن دو بودم».(3)

ب. رحمت خداوند و خلود در بهشت

از پیامبر(صلی الله علیه و آله) روایت شده است: انّ کلّاً من اهل الجنه و اهل النار انّما یخلّدون بالنیات(4)؛ بدون شک هرکدام از اهل بهشت و نار به سبب نیات و قصدهای دائمی خود در آن دو بهشت و جهنم، مخلّد و جاویدند؛ به بیان روشن تر قول امام صادق(علیه السلام) به این نحو دلیل خلود اهل جنت و نار است که نیاتشان این است که: اگر همیشه در دنیا می بودند، آن ها طاعت خدا می کردند و این ها معصیت و آن به خاطر این است که هر یک از انسان ها طبق شاکله و نیت خود عمل می کند که آن بیان بیّن و روشن، تأویل”قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلَی شَاکِلَتِهِ”(5) است(6) و در جای دیگر قرآن می فرماید:”وَ لَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ”.(7)

ضمن این که باید دانست ارزش کار ارادی، تابع انگیزه و نیت فاعل است و حسن فعلی

1- - آل عمران،30.
2- - نک: حسن حسن زاده آملی، نصوص الحکم بر فصوص الحکم، ص 90، 1375.
3- - پیام قرآن، 6/136.
4- - فیض کاشانی، علم الیقین فی اصول الدین، 2/1084-1083،1400 ق.
5- - اسراء،84.
6- - حسینی طهرانی، توضیح المراد، ص817.
7- - انعام،28.