اندیشه اسلامی جلد 1 صفحه 83

علم در پیامبر(صلی الله علیه و آله)، بر طبق آیه« إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ(1)».

در آن موطن، تکامل معنوی و تجلیات روحانی و ابتهاجات نفسانی و اشتداد وجودی تحقق دارد(2).

در حقیقت هستی قبلی انسان، شدت و قوت و بسطِ وجودی می یابد.

دلایل عقلانی- سمعی معاد

برای معاد دلایل و براهین عقلی وجود دارد. هر چند آن ها در قرآن و روایات یافت شوند. از جمله این که: 1. چون وعده به ثواب و وعید به عقاب در قرآن و روایات آمده است، مثل:”وَعَدَاللّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی...”(3) و”وَعَدَالله الْمُنَافِقِینَ وَ الْمُنَافِقَاتِ وَ الْکُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا ...”(4) و «قال (علیٌّ) (علیه السلام) فی صفه الدنیا: تغرّ و تضرّ و تمرّ. ان الله تعالی لم یرضها ثواباً لاولیائه و لا عقاباً لاعدائه»(5).

و وصول به هیچ کدام از آن دو در دنیا واقع نشده است. به ویژه این که مؤمنی شهید می شود و کافری در رفاه و آسایش زندگی می کند و ممکن است کافری صدها مؤمن را بکشد که او با اعدام شدنش جواب یک شهید را می دهد. پس اگر دار دیگری نباشد، وعد و وعید، باطل و تکالیف و بعثت انبیا عاطل می شود و این معنا عقلاً محال است و شرع نیز آن محالیت را تأیید می نماید ولی اشاعره دلیل معاد را سمعی می دانند نه عقلی.(6)

2. بسیاری از آیات کریمه ی قرآن، لحن استدلال بر ضروریت معاد دارد و می توان آن ها را ناظر به برهان حکمت و عدالت و... دانست. از جمله به صورت استفهام انکاری می فرماید:”أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ”(7)؛ مگر پنداشته اید که شما را بیهوده آفریده ایم و به سوی ما بازگردانده نمی شوید؟

این برهان، یک قیاس استثنائی است. به این نحو که: اگر این عالم، سرانجام و هدفی به عنوان معاد نداشته باشد خالق آن حکیم نیست. لکن خالق آن، حکیم است، پس این عالم

1- - قدر، 1.
2- - نک: حسن زاده، دروس شرح اشاراوتنبیهات، نمط 7، ص 98، 1391.
3- - توبه،72.
4- - توبه،68.
5- - نهج البلاغه، حکمت415، دشتی.
6- - احمدعلی احمدی، اسلام و عقاید، ص287.
7- - مؤمنون،115.