اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 120

تعریفی را که شیخ برای عالم بیان کرده است نیز نشان می دهد که ایشان علم را نظری می داند، نه بدیهی. ایشان در تعریف عالم می گویند: «عالم کسی است که کاری را که بر آن قدرت دارد، استوار انجام دهد.»(1) از این تعریف استفاده می شود که به نظر ایشان، علم عبارت است از خصوصیتی که دارنده آن، کار را استوار انجام می دهد.

پس نظر شیخ این است که علم، یک امر نظری و تعریف پذیر است، ولکن باید توجه داشت که نظریه مذکور، اختصاص به مرحوم شیخ ندارد، بلکه علمای شیعه و معتزلیان معاصر ایشان نیز به همین دیدگاه معتقد بودند و می گفتند که علم عبارت است از اعتقاد به شیء، همان طور که هست و با اطمینان نفس.(2)

چند تعریف دیگر از علم، بیان شده است که ذیلا به برخی از آنها اشاره می شود:

الف) شناخت معلوم، همان طور که هست. (ابوبکر باقلانی و جوینی)(3)

ب) چیزی که سبب می شود دارنده آن را عالم گویند. (ابی الحسن الأشعری)(4)

ج) حصول صورت شیء در عقل؛ یعنی علم، تمثل ماهیت مدرک در نفس مدرک است. (حکما)(5)

د) صفتی است که باعث می شود محل آن (عالم) بین معانی تمیز بدهد. به گونه ای که احتمال نقیض آن نرود. (ایجی)(6)

ه_) اعتقاد جازمی که مطابق واقع است. (الجرجانی)11

1- شیخ طوسی، تمهید الاصول، ص 32؛ الاقتصاد، ص 54.
2- هو اعتقاد الشیء علی ما هو به مع توطین النفس. (الارشاد، ص33.)
3- انه معرفه المعلوم علی ما هو به. (فخر رازی، مباحث المشرقیه، ج 1، ص 450.)
4- هو الذی یوجب کون من قام به عالمه. (همان)
5- هو حصول حقیقه مجرده عن غواش الجسمانیه. (ابن سینا، رسائل، ص 248.)
6- قاضی عضدالدین، المواقف، ص 9-11