اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 131

جمیع الممکنات الی ذاته تعالی ... و من جمله ما یستند الیه، هی الذوات العالمه ... و المفیض لکل شیء اوفی بکل کمال.(1)

و بالاخره حکیم سبزواری به برهان بالا چنین نظم داده است:

و هو تعالی عالم بالذات اذ

منه وجود عالمی الذات اخذ(2)

برهان سوم

واجب تعالی مجرد است و هر مجردی، به ذات خویش علم دارد. پس واجب تعالی به ذات خویش علم دارد.

بیان صغری: در جای خود به اثبات رسیده است که خداوند، وجود صرف و بسیط است و از هر گونه نقص و قصور و اختلاط با ماده و قوه و هر گونه صفت امکانی دیگر، بری و منزه است؛ یعنی واجب الوجود من جمیع الجهات است.

بیان کبری: این مقدمه هم روشن است؛ زیرا ذات هر مجردی برای ذاتش حاضر است، چون معنای مجرد این است که هیچ گونه آمیزش و اختلاطی با ماده نداشته باشد؛ چرا که قرین بودن با ماده به هر شکلی که باشد، منافی با تجرد است.

پس هر مجردی لامحاله منزه از ماده است. از سوی دیگر، تنها مانعی که می تواند حاجب بین شیء و ذاتش قرار گیرد، ماده است و اگر پای ماده در میان نباشد، هیچ حجابی بین ذات شیء و شیء نیست.

پس ذات هر مجردی برای خودش حاضر است و حق به ذات خویش علم دارد.(3)0.

1- اسفار، ج 6، ص175؛ مبدأ و معاد، ص112.
2- شرح منظومه، ص 162.
3- عبدالرزاق لاهیجی، گوهر مراد، ص 259 - 260؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ج 4، ص 111 -114؛ محمدحسین طباطبایی، نهایه الحکمه، ص288؛ علامه حلی، تجرید الاعتقاد، ص 220.