اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 150

اشتمال فعل بر مصلحت می دانند. از جمله آنان می توان از سید مرتضی، خواجه نصیر طوسی و علامه حلی نام برد.(1) البته در میان آنها کسانی هستند که اراده را قصد و میلی می دانند که بعد از اعتقاد یا ظن به منفعت در نفس حاصل می شود که از میان آنها ابواسحاق نوبختی و ابن میثم بحرانی را می توان نام برد.(2)

در حقیقت، عدلیه به طور مطلق - اعم از امامیه و معتزله - اراده را با عین داعی و علم به مصلحت و منفعت و یا میلی که به دنبال داعی حاصل می شود، می دانند. فلاسفه اسلامی نیز اراده را به قصد و میل و عزم و شوق مؤکد معنی کرده اند.(3)

اراده الهی نزد اشاعره، معتزله و امامیه

اشاعره برای اراده شاهد و غایب، تفکیکی قائل نشده اند و بطور مطلق اراده فاعل مرید را چیزی می دانند که مرجع و مخصص وقوع شیء باشد. تنها فرقی که بین اراده انسان و اراده خداوند قائلند، این است که اراده انسان را حادث، ولی اراده خداوند را قدیم می دانند. (4)

معتزله بصره (جبائیان) نیز مانند اشاعره، اراده خداوند را مغایر با علم او می دانند، اما تفاوتشان در این است که اراده خداوند را حادث و بدون محل می دانند. در میان امامیه، سید مرتضی و شیخ طوسی نیز اراده خداوند را مغایر با.

1- الحدود و الحقایق، ص 151؛ کشف المراد، ص 252؛ نهج الحق، ص 131؛ مناهج الیقین.
2- انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، ص 137؛ قواعد فی علم الکلام، ص89
3- التعلیقات، ص16؛ نهایه الحکمه، ص 300؛ شرح المصطلحات الفلسفیه، ص13؛ تفسیر المیزان، ج14، ص 512.
4- شرح مقاصد، ج 2، ص 94؛ الدره الفاخره، ص24؛ کشاف اصطلاحات الفنون، ص 554؛ نهایه الأقدام، ص 239؛ ارشاد جوینی، ص 63.