اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 159

مضطر، لذا درباره اراده خداوند بحث نموده اند.

٣. مرید بودن انسان یک امر وجدانی و نوعی کمال است و خداوند واجد همه کمالات به نحو اتم است، بنابراین، خداوند نیز مرید است.

ثمره بحث

این بحث، ثمرات مختلفی در پی دارد که از جمله آنها می توان به سه امر اشاره نمود:

1. اثبات اختیار برای خداوند.

2. حدوث عالم یا قدم آن.

٣. جبر یا اختیار انسان؛ چرا که اشاعره به عمومیت اراده خداوند قائلند، به نحوی که آن را شامل افعال بندگان نیز می دانند که لازمه آن، سلب اراده انسان و جبر اوست. ولی معتزله، عمومیت اراده الهی به آن نحو را نمی پذیرند و افعال انسان را به خود او مستند می دانند که نتیجه آن، آزادی انسان در ارادۂ افعال خود می باشد.

نظرات شیخ

بطور کلی، مطالبی که مرحوم شیخ درباره اراده بیان نموده اند، بدین قرار است:

١. معنای اراده.

٢. اثبات وجود اراده.

٣. مغایرت اراده با صفات دیگر.

4. اراده از صفات معنوی است.