اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 173

نمی داند، بر او اشکال نشود که چگونه می شود عرض موجود باشد، ولی محتاج به غیر نباشد. ایشان از ابتدا می گوید: معنای عرض این است که در نحوه وجودش، حالت عروض و عدم ثبات داشته باشد؛ یعنی مانند جواهر دارای ثبات و بقا نباشد، بلکه نسبت به آنها سریع الزوال باشد. بعد، این حقیقت را دو قسم نموده است: برخی از آن احتیاج به محلی دارد و برخی قائم به محلی نیست که از آن جمله، اراده خداوند است.(1)

تب جواب این است که اشکال شما مبنایی است؛ یعنی بنابر این که حد عرض ما یحتاج فی وجوده الی غیره» باشد، وارد است، ولی ما این مبنا را قبول نداریم.

خداوند مرید قبایح نیست

یکی از مباحث مربوط به اراده خداوند، این است که آیا خداوند قبایح و معاصی را اراده می کند یا نه؟ عدلیه بالاتفاق می گویند: محال است خداوند مرید قبایح باشد؛ چه موجود باشند یا نباشند، بلکه از آنها کراهت دارد؛ چه موجود باشند یا نباشند.

همچنان که مرید طاعات و کارهای خوب است و نه کاره از آنها؛ چه موجود باشند یا نباشند. اولین چیزی که عدلیه را وادار به اتخاذ چنین موضعی نموده است، عدالت خداوند است و دیگری، اعتقاد به اختیار و آزادی انسان.(2)

اما اشاعره مخالف این نظر هستند. آنها معتقدند که خداوند به اراده ازلی، هر آنچه را که موجود است، اراده نموده است؛ چه طاعت باشد یا معصیت، و کراهت دارد از هر آنچه موجود نیست؛ چه طاعت باشد و چه معصیت و چه بر آن امر نموده باشد یا از آن نهی کرده باشد.(3)

بنابراین نظریه، تمام معاصی و قبایح، مستند به خداوند و مراد اوست؛ و لو از8.

1- الرسائل العشر، ص 67 - 68.
2- نهج الحق و کشف الصدق، ص94.
3- نهایه الأقدام، ص 254؛ الانصاف، ص38.