اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 233

اعمال شایسته پیشین را نابود می گرداند و فاعل آن برای ابد کیفر خواهد شد.(1)

٢. احباط آن است که مکلف پاداش قبلی را با معصیت بعدی نابود گرداند.(2)

٣. تعریف شیخ الطائفه که احباط را بر خلاف اکثر متکلمان تعریف نموده است: حبوط عمل یعنی اینکه عمل بر خلاف گونه ای که دستور داده شده است، انجام گردد.(3)

تعریف شیخ از این جهت که متعلق حبط را خود عمل قرار داده است، با تعریف اول مطابقت دارد؛ ولی از این جهت که متکلمان دیگر احباط عمل یا پاداش آن را بعد از تحقق آن دو می دانند و شیخ می فرماید که حبط عمل یعنی این که از ابتدا عمل به گونه مطلوب صورت نگیرد، وگرنه بعد از اینکه مکلف مؤمن استحقاق پاداش پیدا نمود، پاداش وی هرگز زایل نخواهد شد، با تعریفهای سایر متکلمان اختلاف دارد.

معنای اصطلاحی تکفیر

برای تکفیر نیز تعریفهای گوناگونی ذکر شده است:

.. تکفیر، عبارت است از محو شدن سیئات توسط حسنات.(4)

2. تکفیر، عبارت است از محو شدن کیفر قلیل توسط پاداش کثیره.(5)

اگر در تعریفهایی که برای احباط و تکفیر آورده شده است، نیک بیندیشیم، خواهیم یافت که این تعریفها در دو جهت با هم اختلاف دارند: 1. از جهت متعلق حبط و تکفیر. 2. در شرایط حبط و تکفیر.ی.

1- شرح المصطلحات الکلامیه، ص 8.
2- شرح المصطلحات الکلامیه، ص 8.
3- شیخ طوسی، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ص200؛ تفسیر التبیان، ج 2، ص 424.
4- شرح المصطلحات الکلامیه، ص 8 (به نقل از الکلیات).
5- همان، به نقل از الحدود و الحقایق بریدی.