اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 243

می کنند و در تنقیح محل بحث، گذشت که این موارد از موضوع بحث خارج است.(1)

دلایل عقلی شیخ بر نادرستی تحابط

قائلان به تحابط بر آنند که اثبات کنند میان عمل خوب و بد و یا ثواب و عقاب یابین استحقاق آن دو نسبت تضاد وجود دارد و بنابراین، حسنات و سیئات با همجمع نمی شوند و نابود کننده همدیگرند؛ اما شیخ با دو دلیل اثبات می کند کهحسنات و سیئات و پاداش و کیفر با هم تضادی ندارند و محو کننده یکدیگرنیستند:

دلیل اول: بطلان و محو شدن هر چیزی از ناحیه ضد آن یا چیزی که همانند ضدآن باشد، امکان پذیر است؛ بین طاعت و معصیت و نیز میان ثواب و عقاب، تضادیوجود ندارد. بنابراین، هیچ یک از طاعت و معصیت و نیز ثواب و عقاب نمی توانددیگری را باطل کند.

اگر خواسته باشیم با روش منطقی پیش برویم، باید مقدمات قیاس را با دلیلثابت کنیم؛ مقدمه اول مقدمه ای است که مقبول همگان است. سخن در مقدمه دوماست که چگونه میان معصیت و طاعت تضادی نیست؟

دلیلی که شیخ برای اثبات مقدمه دوم ذکر نموده، این است:

فرمانبری و نافرمانی هر دو از یک جنس و از یک نوع عمل است. نفس همانکاری که برای فرمانبری سر می زند، جایز است که برای نافرمانی انجام شود؛مانند نشستن در خانه دیگری که با اذن، طاعت و بدون اذن، معصیت شمردهمی شود و حال آنکه در هر دو صورت، یک نشستن است. بین پاداش و کیفر نیزتضادی نیست؛ زیرا نفس همان عمل که برای ثواب واقع می شود، جایز است که55