اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 249

سبب آمیخته شدن پاداش و کیفر این است که هر یک از آن دو را جلو بیندازد، انسانچشم انتظار دیگری خواهد بود و اگر آنچه در انتظار آن به سر می برد پاداش باشد،موجب فرح او خواهد شد و اگر کیفر باشد، از یادکرد آن رنج خواهد برد و بدین سانپاداش و کیفر با هم آمیخته می شود.»(1)

پاسخ شیخ از این دلیل این است که شیخ پیش فرض مذکور را که زیربنایاستدلال مستدل بود، نمی پذیرد و می فرماید: هیچ دلیل عقلی در دست نداریم کهبر خالص بودن ثواب و عقاب و مشوب نشدن آن دو با هم دلالت داشته باشد. آنچهدر مورد پاداش و کیفر مورد اتفاق متکلمان است، این دو مطلب است که: پاداشدادن و کیفر نمودن در یک زمان امکان ندارد و به دنبال پاداش، کیفر واقع نمی شود.اما دلیلی برای اینکه بعد از کیفر، پاداشی واقع نشود، وجود ندارد، مگر درباره کفارکه در این مورد، متکلمان به اتفاق گفته اند که کفار عقابشان دائمی بوده و بعد ازکیفر، پاداش داده نمی شوند. اما درباره فاق اهل صلاه هیچ دلیلی بر این مطلبنداریم که بعد از کیفر، پاداش داده نشوند.

از این گذشته، آنچه شما گفتید (یعنی هرگاه کسی به دنبال عقاب، پاداش دادهشود، وقتی به یاد پاداش بیفتد، مفرح خواهد شد) مطلبی نادرست است؛ زیراممکن است خداوند او را از اندیشه در آنچه به او خواهد رسید، باز دارد و او را بهفکر دیگری مشغول کند. اینان همانند دوزخیانی می مانند که هنگام حضور دردوزخ، هنگامی که آشکارا به خداوند سبحان معرفت دارند، از این معرفتشاناحساس خوشی نمی کنند؛ بر خلاف بهشتیان که آنان از اندیشه معرفتشان بهخداوند احساس فرح و آسودگی می کنند.(2)5.