اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 253

افتاده و مستحق هیچ چیزی نمی گردد. همچنین بلند کردن صدا در مقابلپیامبران اگر برای اجابت حضرتش باشد، سزاوار پاداش خواهد بود و چنانچهبرای جز آن باشد، به خودی خود نابود گردیده و استحقاق چیزی را پیدا نمی کند واین حکم در تمام عبادات جاری است.(1)

از معنایی که شیخ الطائفه برای «احباط» نمود (احباط عمل یعنی اینکه عمل رابر خلاف وجهی که دستور داده شده انجام دهد.) پاسخ شیخ به استدلالهای معتزلهبه آیات دیگر نیز روشن می گردد؛(2) زیرا احباط در آن آیاتی که راجع به کفر و ارتداداست، به اتفاق از موضوع بحث خارج بود و شیخ هم قبول داشت که این دو عمل،اعمال شایسته دیگر را محو می گرداند و اما آیات دیگری که حبط اعمال در آنهاآمده، معنای احباط در آنجا این نیست که عمل کثیر، عمل قلیل را نابود می گرداند،بلکه به این معنی است که ملکف، عمل خود را بر خلاف وجهی که از آن نفع بردهمی شود، انجام داده است و اصلا استحقاق ثواب پیدا نمی کند تا با کیفر از بین برود.بنابراین، هیچ یک از دلیل عقلی و نقلی معتزله برای اثبات احباط، کافی نبود و درنتیجه احباط به آن معنایی که آنان قایل بودند، باطل است.

نظر شیخ درباره عفو

اشاره

همچنانکه قبلا ذکر شد، نظر شیخ الطائفه در رابطه با تکفیر این بود که هرگاه کسیمستحق کیفر شود، هیچ چیزی جز تفضل خداوند نمی تواند آن را محو کند و باتفضل و عفو الهی است که حتی بدون توبه، کیفر کسی که مستحق عقاب است،5.