اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 263

همچنین، تقیه بر عرض و مال را بدین صورت داخل در تعریف بدانیم کهبگوییم: از نظر ارزشی و حرمت، آبرو و مال مؤمن به منزله نفس اوست، چنانکه درروایات آمده است:

قال النبی : حرمه مال المسلم کحرمه دمه .»؛ یعنی حرمت مال مسلمان،مانند حرمت خون مسلمان است.(1)

قال النبی : من قتل دون ماله فهو شهید.»(2)

اشکال دوم با این بیان نیز قابل دفع است که بگوییم: مراد شیخ در تعریف تقیه،مطلق تقیه نیست، بلکه تقیه واجب را تعریف کرده اند و ایشان فقط تقیه در نزدخوف بر جان را واجب می داند.(3)

تقیه از افعال ایجابی است یا از افعال سلبی؟

بنا بر تعریف اول و دوم، یک فعل سلبی است؛ زیرا بر اساس تعریف اول، تقیهعبارت است از کتمان حق و پوشاندن اعتقاد به آن و بر اساس تعریف دوم، عبارتاست از اخفاء امر دینی. کتمان و ستر اعتقاد حق و اخفاء، از افعال سلبیه اند، پستقیه فعل سلبی است.

اما بنا بر تعریف سوم و چهارم، تقیه جزء افعال ایجابی است؛ چون در تعریفسوم، تقیه را گفتار و یا کردار مخالف حق می دانست و در تعریف چهارم، تقیه،تحفظ از ضرر غیر بود. روشن است که گفتار و کردار مخالف حق و تحقظ از ضرر، ازافعال ایجابی اند، پس تقیه از افعال ایجابی است.

بنا بر تعریف شیخ طوسی نیز تقیه از افعال ایجابی است؛ چون تقیه را اظهار به4.

1- فخر رازی، تفسیر الکبیر، ج8، ص14.
2- مبسوط، ج 7، ص 279.
3- التبیان، ج 2، ص 234.