- سخن ناشر 1
- اشاره 5
- پیشگفتار 5
- متکلمان اولیه از فرقه امامیه 6
- ذکر چند تن از متکلمان طبقه اول شیعه امامیه 7
- ذکر چند تن از طبقه دوم متکلمان امامیه 9
- طبقه دوم متکلمان شیعه 9
- عمده مسائلی که متکلمان شیعه را از معتزله جدا ساخته 10
- روش متکلمان شیعه امامیه 10
- رابطه قرآن با فلسفه و کلام 11
- شیعه امامیه و قرآن 13
- درآمدی بر اندیشه های کلامی شیخ طوسی در تبیان 16
- مقدمه 16
- روش شیخ در نقل آرای متکلمان 17
- مسامحه شیخ در بیان تفسیر و توضیح برخی از آیات 18
- توجه شیخ به معتزله و سایر فرق کلامی عصر خود 18
- شیخ طوسی و کتاب شرح جمل العلم و العمل 22
- شیخ طوسی و معتزله 24
- معرفت: 25
- فهرست آراء کلامی شیخ در تفسیر تبیان 25
- علم و معرفت: 25
- عقل: 26
- احتجاج و مناظره و دعوت به توحید از قرآن پسندیده است: 27
- تعقل و تفکر: 27
- وجوب طلب علم: 28
- توحید: 28
- صفات: 31
- علم پروردگار: 31
- افعال حق تعالی: 32
- خداوند مرتکب فعل قبیح نخواهد شد: 32
- صفات فعل و صفات ذات: 32
- مشیت و اراده: 33
- اراده خداوند بر کفر و معاصی تعلق نمی گیرد: 34
- اراده خداوند حادث است: 34
- رؤیت: 35
- خداوند نه فرزند دارد و نه مثل و نظیر: 35
- خداوند نه فاعل و نه مرید کفر است: 35
- امر خداوند بر محال تعلق نمی گیرد: 35
- کلام خداوند حادث است: 36
- خلق قرآن: 36
- تحدی به قرآن: 37
- تکلیف ما لایطاق: 38
- رعایت اصلح: 38
- خداوند از کافران نیز اراده ایمان کرده: 39
- خداوند هیچ کس را به گناه دیگری مؤاخذه نمی فرماید: 39
- استطاعت: 40
- مرتکب کبیره: 41
- توبه: 42
- فاسق: 42
- احباط: 43
- حسن و قبح: 44
- قدرت: 44
- جبر و اختیار: 45
- معانی قضا و قدر در نظر شیخ طوسی: 45
- اضلال: 46
- سعادت و شقاوت: 46
- معاصی: 47
- کفر و شرک: 47
- کسب: 47
- مرتد: 48
- فاسق: 48
- وعده و وعید: 48
- ارجاء: 49
- اسلام: 50
- کفار قدرت بر ایمان دارند: 50
- توفیق: 51
- معنای خلق: 51
- کم و زیاد شدن ایمان 51
- روح: 52
- عرش: 52
- معجزه: 53
- الطف: 53
- امامت: 54
- شفاعت: 56
- اشاره 58
- شیخ طوسی فرزانه ای از تبار پاکان 58
- شهرت علمی و شخصیت اجتماعی شیخ طوسی 60
- ویژگیهای شیخ طوسی 60
- عظمت و خلوص شیخ 61
- حاضر جوابی و تیزهوشی شیخ 63
- اشاره 64
- دوران حیات شیخ 64
- توس 64
- بغداد 65
- نجف 66
- آثار شیخ 68
- اثبات صانع 70
- شیخ طوسی و مسأله معرفت 70
- شیخ طوسی در مواجهه با اصحاب المعارف 72
- اصحاب المعارف 72
- معرفه الله تعالی ضروری است یا نظری؟ 76
- اصحاب التقلید 81
- اشاره 82
- موضع شیخ طوسی در مقابل اصحاب تقلید 82
- ب) مبارزه علمی 83
- الف) مبارزه عملی شیخ طوسی با اهل تقلید 83
- الف) استدلالات عقلی خود قرآن 84
- ب) امر قرآن به تعقل و نظر و استدلال 88
- علوم، یاد آوری و تذکار نیست 93
- بررسی این استدلال شیخ 94
- مراد از عقل، قلب و علم در نظر شیخ طوسی 96
- روش سلف: 99
- روش شیخ طوسی در شروع بحث های کلامی 99
- اشکالی بر روش سلف 100
- شیخ مفید و حل این اشکال 102
- سید مرتضی و حل این اشکال 103
- جایگاه بحث اثبات صانع در علم کلام از نظر شیخ الطائفه 104
- علم الهی 108
- اشاره 108
- بخش اول - مبحث اوصاف 109
- فرق اسم و صفت 109
- فرق صفت با وصف 110
- تقسیمات صفات واجب 111
- فرق صفات و اسماء باری تعالی 111
- حقیقت اوصاف ثبوتی و سلبی 112
- تقسیمی دیگر 113
- صفاتی که عین ذات است 114
- صفات ذات و فعل 114
- صفات واجب، مترادف نیستند 115
- معیار صفت ذات و فعل 115
- آراء و نظرات درباره صفات 116
- نقد و بررسی اجمالی دیدگاهها درباره صفات 117
- اشاره 119
- بخش دوم - مبحث علم 119
- حقیقت علم از دیدگاه حکما و متکلمان 121
- علم حصولی 123
- اقسام علم 123
- علم حضوری 124
- تقسیمی دیگر 124
- دیدگاهها درباره علم واجب تعالی 125
- برهان اول 128
- ادله علم واجب تعالی به ذاتش 128
- برهان دوم 129
- برهان سوم 131
- ادله علم واجب تعالی به غیر ذاتش 132
- علم حق تعالی به اشیا، قبل از ایجاد 133
- برهان اول (اتقان صنع) 134
- برهان دوم 138
- علم حق تعالی به اشیا بعد از ایجاد 140
- برهان اول 141
- برهان دوم 142
- عمومیت علم حق تعالی 142
- خلاصه نظرات شیخ طوسی 143
- اشاره 145
- اراده 145
- اراده در لغت 146
- اراده در اصطلاح 147
- اراده در نزد اشاعره 148
- اراده در نزد امامیه 149
- اراده در نزد معتزله 149
- اراده الهی نزد اشاعره، معتزله و امامیه 150
- اراده تکوینی و تشریعی 151
- اراده ذاتیه و فعلیه 153
- اراده تکوینی و تشریعی در روایات 153
- بررسی اقوال 155
- خاستگاه بحث اراده الهی 158
- اراده در روایات 158
- نظرات شیخ 159
- ثمره بحث 159
- معنای اراده 160
- اثبات وجود اراده 161
- مغایرت اراده با صفات دیگر 162
- اراده از صفات معنوی است 166
- خداوند مرید است 167
- اراده خداوند احتیاج به محلی ندارد 171
- خداوند مرید قبایح نیست 173
- مقدمه 178
- امامت 178
- واژه امامت در لغت 179
- امامت چیست؟ 182
- جایگاه بحث امامت 183
- نظر شیخ درباره اهمیت بحث امامت 188
- شیخ طوسی و بیان اقوال در وجوب امامت 189
- بیان اقوال: 190
- ادله عقلی بر وجوب امامت 191
- دلیل اول: 192
- دلیل دوم: 192
- اشاره 192
- 4. امام معصوم(علیه السلام): 194
- 2. اجماع: 194
- 3. اخبار آحاد و اصول عملیه: 194
- 1. تواتر: 194
- دلیل سوم: 195
- رد گروه دوم و سوم: 196
- بیان ادله عقلی و نقلی بر امامت امیرالمؤمنین ع 196
- اشاره 196
- آیات: 197
- اشاره 197
- ادله نقلی بر وجوب امامت 197
- اثبات قول اول: 197
- روایات: 200
- احراز امامت 201
- اشاره 201
- نظر شیخ طوسی درباره احراز امامت 202
- اشاره 203
- صفات امام از دیدگاه شیخ طوسی 203
- 1. عصمت 203
- 3. شجاعت 204
- 2. علم 204
- 5. نص 205
- 4. عقل 205
- 6. فضیلت 205
- تکلیف 208
- پیشگفتار 208
- تکلیف در لغت و اصطلاح 212
- اشاره 213
- غرض از تکلیف 213
- وجه حسن تکلیف 214
- صفات مکلف (تکلیف کننده) 217
- صفت اول: 217
- صفت دوم: 218
- صفت چهارم: 218
- صفت سوم: 218
- صفت پنجم: 219
- صفات مکلف (تکلیف شونده) یا شرایط تکلیف 219
- 1. حیات 219
- 2. قدرت 221
- 4. عقل 222
- 6. اراده 223
- 7. شهوت و نفرت 223
- 8. نداشتن مانع 223
- 5. تمکن 223
- 11. صفت یازدهم 224
- 10. صفت دهم 224
- 9. بلوغ 224
- 12. صفت دوازدهم 225
- صفات مکلف به (فعل تکلیفی) 225
- وجه حسن تکلیف کافر 226
- وجوب انقطاع تکلیف 228
- احباط و تکفیر 230
- پیشگفتار 230
- معنای لغوی احباط و تکفیر 231
- معنای اصطلاحی احباط 232
- احباط و تکفیر در اصطلاح متکلمان 232
- اشاره 232
- معنای اصطلاحی تکفیر 233
- پیشینه تاریخی بحث احباط و تکفیر 234
- فرضهای متصور حبط اعمال 235
- اشاره 235
- متعلق حبط 236
- کیفیت حبط و توضیحی درباره اصطلاح احباط محض و موازنه 237
- شرط حبط 237
- حقیقت پاداش و کیفر و ارتباط آن با مسأله احباط 238
- اقوال در مسأله احباط و تکفیر 238
- نظر شیخ الطائفه در مسأله احباط و تکفیر 240
- ادله شیخ بر بطلان احباط 241
- دلایل عقلی شیخ بر نادرستی تحابط 243
- اشاره 247
- دلیل اول قائلان به احباط 247
- نقد ادله قائلان به احباط 247
- دلیل دوم قائلان به احباط 248
- دلیل سوم قائلان به احباط 250
- پاسخ شیخ به دلایل نقلی قائلان به احباط و تکفیر 251
- اشاره 253
- نظر شیخ درباره عفو 253
- دلیل دوم: 254
- دلیل اول: 254
- نظر شیخ درباره توبه 255
- پیشگفتار 258
- تقیه 258
- مفهوم تقیه در لغت 259
- مفهوم تقیه در اصطلاح 260
- اشکالات تعریف شیخ 262
- تقیه از افعال ایجابی است یا از افعال سلبی؟ 263
- نکاتی در مفهوم تقیه 264
- وجه نامگذاری تقیه در کلام شیخ طوسی 265
- پیشینه تاریخی تقیه 266
- مبدأ تاریخی تقیه 267
- دوران بنی امیه 268
- جایگاه کلامی تقیه 270
- دوران عباسی ها 270
- اقسام تقیه 271
- آثار تقیه 272
- طرح شبهاتی درباره تقیه 274
- تفاوت کذب و تقیه 274
- آیا تعریض، حسن دارد؟ 276
- تفاوت نفاق و تقیه 277
- آیا خدعه منافق تقیه است؟ 280
- مشترکات و ممیزات تقیه و نفاق 281
- آیا تقیه مانع از امر به معروف و نهی از منکر است؟ 281
- آیا شیعه تقیه را از اصول دین می داند؟ 284
- اقوال درباره تقیه 286
- آیا حکم تقیه رخصت است یا وجوب؟ 287
- نظر شیخ درباره تقیه 287
- امامیه و حکم تقیه بر نفس 288
- عقل 289
- دلایل تقیه 289
- بیان دلیل عقلی شیخ 291
- اشاره 292
- آیات تقیه 292
- دسته اول آیات: 292
- بیان شیخ در تفسیر آیه 28 آل عمران 294
- دسته دوم آیات 298
- اجماع بر جواز تقیه 299
- روایات تقیه 300
- آیا تقیه یک حکم اختصاصی است یا یک حکم عام و عمومی؟ 301
- آیا اعتقاد به تقیه از مختصات شیعه است؟ 302
- علت اشتهار شیعه به تقیه 303
- اسباب تقیه و نظر شیخ الطائفه 305
- آیا اسباب تقیه باید آشکار باشد؟ 305
- نظر شیخ درباره تحمل ضرر اندک برای دفع ضرر بزرگتر 306
- دفاع از نفس، مال و حریم 307
- نظر شیخ در دفاع از جان، مال و حریم 308
- شرایط تقیه در نظر شیخ 310
- توضیح شرطهای سه گانه 311
- الف) شرط اول: 311
- ج) شرط سوم: 313
- ب) شرط دوم: 313
- تغییر احکام به وسیله اکراه بر افعال جوارح 314
- مواردی که تقیه جایز است 320
- آیا تقیه یک حکم عام است یا استثنا دارد؟ 322
- نظر شیخ درباره تقیه پیامبر 322
- نظر شیخ درباره تقیه امام 325
- رد اشکال جبائی معتزلی 327
- تشخیص فتوای تقیه ای امام 329
- تشخیص کلام امام به اعتبار صدور در مجلس خوف و غیر آن 331
- خلاصه مطالب 331
- فهرست اعلام 333
- کتاب نامه 340
وجوب طلب علم:
شیخ از آیه 122 سوره انعام(1) وجوب تحصیل علم را استفاده کرده، می فرماید: از این آیه چنین فهمیده می شود که تحصیل علم واجب است؛ زیرا پروردگار آن را همچون حیات که مایه ادراک است و نور که اساس رهبری است، قرار داده. (ج 4، ص 281.)
توحید:
شیخ در مقام توحید پروردگار دلایلی اقامه می کند؛ من جمله «برهان مغالبه» است و این معنی را از آیه 42 سوره اسراء (2) استفاده می فرماید. (اگر با آن خدا خدای دیگری باشد، قطعا یکی به دیگری ستم خواهد کرد) و در نتیجه، همان طور که در آیه 22 سوره انبیاء می فرماید، اوضاع آفرینش او رو به تباهی و فساد خواهد نهاد.
همچنین در مقام اثبات ذات باری تعالی دلایلی از آیات کریمه اقامه می کند که اگر تمام آنها را در این جا ذکر کنیم، از حوصله این مقاله خارج خواهد بود. گاه به برهان ائی و زمانی به برهان لمی اثبات حق تعالی را می نماید و ذیل آیه 81 سوره المؤمن(3) می گوید: «و کان فیه أوضح الدلیل علی تثبیت القدیم تعالی الذی لولاه لم یصح فعل و لاتدبیر.»
شیخ می فرماید: این همه موجودات آسمانی و زمینی را خداوند مسخر بشر قرار داده تا به نفع خود و مطابق مصلحت زندگی خویش از آنها بهره گیرد. همه و ن»
1- «او من کان میتا فاحییناه و جعلنا له نورا یمشی به فی الناس کمن مثله فی الظلمات لیس بخارج منها کذلک زین للکافرین ما کانوا یعملون»
2- «قل لو کان معه آلهه کما یقولون اذا لابتغوا الی ذی العرش سبیلا»
3- «و پریکم آیاته فای آیات الله تنکرون»