اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 307

ضرر بزرگتر را از خود دفع نماید، والا ضرر بزرگتر بر او وارد خواهد شد.(1) مانند تحمل ضرر مالی، برای نجات جان از قتل. شاید کشته شدن در راه خداوند و دفاع از حریم و کیان اسلام، از همین باب باشد. بر همین اساس است که گفته اند: تقیه در مورد هدم دین و افساد در دین، جایز نیست.

دفاع از نفس، مال و حریم

تردیدی نیست که دفاع از جان، مال و حریم و حفظ آن، لازم به نظر می رسد. با این

حال، اگر کسی قصد جان، مال، یا حریم انسان را داشته باشد و برای انسان قصد او

مسلم گردد، اختلاف کرده اند و بعضی دفاع را با کمترین وسیله ممکن واجب

دانسته اند؛ به دلیل آیات «و لاتقتلوا انفسکم»(2) و «و لا تلقوا بایدیکم الی التهلکه»(3) و قول پیامبر صل: «من قتل دون ماله فهو شهید.»

با استدلال به این آیات، گفته اند: در صورتی که قدرت دفاع از جان را داشته باشد، باید خود را نجات دهد. بنابراین، خوردن و آشامیدن چیزی که نجس است، برای نجات جان لازم است.

عده ای دیگر گفته اند که دفاع واجب نیست. باید تسلیم مرگ شود؛ زیرا عثمان تسلیم مرگ شد؛ با این که قدرت دفاع داشت. چون او در خانه اش چهارصد مملوک داشت و به آنها گفت: هرکس اسلحه اش را بیاندازد، آزاد است. لذا هیچ کسی جنگ نکرد تا او کشته شد. (4)9.

1- فاما الاکراه علی ما یفعله الانسان بنفسه، فینبغی أن ینظر فیه و یقابل بین الضرر المخوف و بین ما یدخل علی نفسه بالاکراه، لان من اخیف بالضرر العظیم الواصل الیه ان لم یضر بنفسه ضرره یسیره، یجب علیه فعل ذلک للضرر بنفسه لیدفع ضرره أعظم منه. (تمهید الأصول، ص 308.)
2- نساء / 29
3- بقره / 195
4- مبسوط، ج 7، ص 279.