اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 308

نظر شیخ در دفاع از جان، مال و حریم

شیخ قول اول را اختیار کرده است، به دو دلیل:

١. دلیل عقلی: او می فرماید: دفع ضرر از نفس به حکم عقل واجب است. و همچنین کسی که مضطر به خوردن طعام و شراب نجس شده، واجب است آن را تناول نماید تا خود را نجات دهد؛ زیرا تحمل ضرر، قبیح و دفع قبیح از نفس، لازم است، پس دفع ضرر، لازم است.(1)

٢. دلیل نقلی: آیات و روایاتی آمده است که از قتل نفس و انداختن به هلاکت، نهی می کند. کمترین راه دفاع از جان و مال و حریم، تقیه نمودن است. لذا در موردی که هریک از اینها به خطر افتاد، تقیه لازم است.(2)

منشأ حکم به جواز تقیه در عبادات و دفع ضرر از جان، مال، حریم و عرض، علاوه بر عقل، آیات و روایات نیز می باشد که چند مورد را تیمنا ذکر می کنیم.

آیاتی که در این جا قابل ذکر است، آیات نهی القاء نفس در هلاکت و جواز اکل اشیای محرمه و نجس در صورت اضطرار می باشد:

1. «و لاتلقوا بایدیکم الی التهلکه»؛(3) یعنی خود را با دستان خود، به هلاکت نیفکنید. اگر انسان دست روی دست بگذارد و ضرر را از جان و یا مال و حریم خویش دفع نکند، خود را به هلاکت انداخته است که قرآن آن را نهی می کند. پس دفع ضرر از جان و آنچه از نظر حرمت، به منزله جان است، واجب و لازم می باشد.

2. «فمن اضطر فی مخمصه غیر متجانف لإثم فان الله غفور رحیم»؛(4) یعنی هرگاه کسی در ایام سختی از روی اضطرار (نه به قصد گناه) چیزی از آنچه حرام شده/3

1- و الاول اقوی لان دفع الضرر واجب عن النفس بحکم العقل و کذلک المضطر الی طعام او شراب نجس وجب علیه أن یتناوله. (همان)
2- و الاول اقوی لان دفع الضرر واجب عن النفس بحکم العقل و کذلک المضطر الی طعام او شراب نجس وجب علیه أن یتناوله.(همان)
3- بقره / 195
4- مائده /3