اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 314

بس!

تغییر احکام به وسیله اکراه بر افعال جوارح

افعال قبیح به سبب اکراه سه صورت به خود می گیرد:

١. به سبب اکراه، حرمت افعال به وجوب تغییر می یابد.

٢. اکراه موجب تغییر افعال از تحریم به اباحه می گردد.

٣. حرمت افعال، با اکراه تغییر نمی کند، بلکه بر حرمت خود باقی می ماند.(1)

مثال مورد اول، مانند اینکه انسان بر خوردن گوشت خنزیر و میته و شرب خمر و غیر اینها از امور محرمه ای که اضطرار آنها را مباح می گرداند، اکراه شود. چون هر زمانی که انسان بر چیزی که از آن امور است، اکراه گردد، انجام آن بر انسان لازم می شود؛ چنانکه در صورت ضرر و دفع مضار از جان، بر انسان لازم می گردد.

بعید نیست که اکراه به اندازه و حد الجاء و اجبار نرسد، با این حال، فعل

مکره علیه واجب باشد؛ زیرا خوردن میته از چیزهایی است که نفس را آرام می نماید

(ولو این که خوردن، منفور نفس باشد) بدین وسیله الجاء و اجبار از بین می رود.(2)

روشن است که در حال اختیار، انجام این امور، حرام است، لکن در صورت اضطرار و دفع ضرر، حرمت آن برداشته می شود و حلال است و گاه، انجام آن واجب می گردد؛ مانند انحصار درمان مرض به این امور.

مثال موردی که حرمت آن به وسیله اکراه، تبدیل به اباحه می شود، مانند اظهار کلمه کفر است. اظهار کلمه کفر با اکراه حسن می یابد و قبح ندارد، در حالی که با.)