- سخن ناشر 1
- اشاره 5
- پیشگفتار 5
- متکلمان اولیه از فرقه امامیه 6
- ذکر چند تن از متکلمان طبقه اول شیعه امامیه 7
- ذکر چند تن از طبقه دوم متکلمان امامیه 9
- طبقه دوم متکلمان شیعه 9
- عمده مسائلی که متکلمان شیعه را از معتزله جدا ساخته 10
- روش متکلمان شیعه امامیه 10
- رابطه قرآن با فلسفه و کلام 11
- شیعه امامیه و قرآن 13
- درآمدی بر اندیشه های کلامی شیخ طوسی در تبیان 16
- مقدمه 16
- روش شیخ در نقل آرای متکلمان 17
- مسامحه شیخ در بیان تفسیر و توضیح برخی از آیات 18
- توجه شیخ به معتزله و سایر فرق کلامی عصر خود 18
- شیخ طوسی و کتاب شرح جمل العلم و العمل 22
- شیخ طوسی و معتزله 24
- علم و معرفت: 25
- فهرست آراء کلامی شیخ در تفسیر تبیان 25
- معرفت: 25
- عقل: 26
- احتجاج و مناظره و دعوت به توحید از قرآن پسندیده است: 27
- تعقل و تفکر: 27
- توحید: 28
- وجوب طلب علم: 28
- صفات: 31
- علم پروردگار: 31
- صفات فعل و صفات ذات: 32
- خداوند مرتکب فعل قبیح نخواهد شد: 32
- افعال حق تعالی: 32
- مشیت و اراده: 33
- اراده خداوند حادث است: 34
- اراده خداوند بر کفر و معاصی تعلق نمی گیرد: 34
- خداوند نه فاعل و نه مرید کفر است: 35
- خداوند نه فرزند دارد و نه مثل و نظیر: 35
- رؤیت: 35
- امر خداوند بر محال تعلق نمی گیرد: 35
- کلام خداوند حادث است: 36
- خلق قرآن: 36
- تحدی به قرآن: 37
- تکلیف ما لایطاق: 38
- رعایت اصلح: 38
- خداوند هیچ کس را به گناه دیگری مؤاخذه نمی فرماید: 39
- خداوند از کافران نیز اراده ایمان کرده: 39
- استطاعت: 40
- مرتکب کبیره: 41
- فاسق: 42
- توبه: 42
- احباط: 43
- حسن و قبح: 44
- قدرت: 44
- جبر و اختیار: 45
- معانی قضا و قدر در نظر شیخ طوسی: 45
- اضلال: 46
- سعادت و شقاوت: 46
- کسب: 47
- معاصی: 47
- کفر و شرک: 47
- مرتد: 48
- فاسق: 48
- وعده و وعید: 48
- ارجاء: 49
- کفار قدرت بر ایمان دارند: 50
- اسلام: 50
- توفیق: 51
- معنای خلق: 51
- کم و زیاد شدن ایمان 51
- روح: 52
- عرش: 52
- معجزه: 53
- الطف: 53
- امامت: 54
- شفاعت: 56
- شیخ طوسی فرزانه ای از تبار پاکان 58
- اشاره 58
- شهرت علمی و شخصیت اجتماعی شیخ طوسی 60
- ویژگیهای شیخ طوسی 60
- عظمت و خلوص شیخ 61
- حاضر جوابی و تیزهوشی شیخ 63
- دوران حیات شیخ 64
- اشاره 64
- توس 64
- بغداد 65
- نجف 66
- آثار شیخ 68
- اثبات صانع 70
- شیخ طوسی و مسأله معرفت 70
- اصحاب المعارف 72
- شیخ طوسی در مواجهه با اصحاب المعارف 72
- معرفه الله تعالی ضروری است یا نظری؟ 76
- اصحاب التقلید 81
- موضع شیخ طوسی در مقابل اصحاب تقلید 82
- اشاره 82
- الف) مبارزه عملی شیخ طوسی با اهل تقلید 83
- ب) مبارزه علمی 83
- الف) استدلالات عقلی خود قرآن 84
- ب) امر قرآن به تعقل و نظر و استدلال 88
- علوم، یاد آوری و تذکار نیست 93
- بررسی این استدلال شیخ 94
- مراد از عقل، قلب و علم در نظر شیخ طوسی 96
- روش شیخ طوسی در شروع بحث های کلامی 99
- روش سلف: 99
- اشکالی بر روش سلف 100
- شیخ مفید و حل این اشکال 102
- سید مرتضی و حل این اشکال 103
- جایگاه بحث اثبات صانع در علم کلام از نظر شیخ الطائفه 104
- علم الهی 108
- اشاره 108
- فرق اسم و صفت 109
- بخش اول - مبحث اوصاف 109
- فرق صفت با وصف 110
- تقسیمات صفات واجب 111
- فرق صفات و اسماء باری تعالی 111
- حقیقت اوصاف ثبوتی و سلبی 112
- تقسیمی دیگر 113
- صفاتی که عین ذات است 114
- صفات ذات و فعل 114
- صفات واجب، مترادف نیستند 115
- معیار صفت ذات و فعل 115
- آراء و نظرات درباره صفات 116
- نقد و بررسی اجمالی دیدگاهها درباره صفات 117
- بخش دوم - مبحث علم 119
- اشاره 119
- حقیقت علم از دیدگاه حکما و متکلمان 121
- علم حصولی 123
- اقسام علم 123
- تقسیمی دیگر 124
- علم حضوری 124
- دیدگاهها درباره علم واجب تعالی 125
- ادله علم واجب تعالی به ذاتش 128
- برهان اول 128
- برهان دوم 129
- برهان سوم 131
- ادله علم واجب تعالی به غیر ذاتش 132
- علم حق تعالی به اشیا، قبل از ایجاد 133
- برهان اول (اتقان صنع) 134
- برهان دوم 138
- علم حق تعالی به اشیا بعد از ایجاد 140
- برهان اول 141
- برهان دوم 142
- عمومیت علم حق تعالی 142
- خلاصه نظرات شیخ طوسی 143
- اراده 145
- اشاره 145
- اراده در لغت 146
- اراده در اصطلاح 147
- اراده در نزد اشاعره 148
- اراده در نزد امامیه 149
- اراده در نزد معتزله 149
- اراده الهی نزد اشاعره، معتزله و امامیه 150
- اراده تکوینی و تشریعی 151
- اراده تکوینی و تشریعی در روایات 153
- اراده ذاتیه و فعلیه 153
- بررسی اقوال 155
- اراده در روایات 158
- خاستگاه بحث اراده الهی 158
- ثمره بحث 159
- نظرات شیخ 159
- معنای اراده 160
- اثبات وجود اراده 161
- مغایرت اراده با صفات دیگر 162
- اراده از صفات معنوی است 166
- خداوند مرید است 167
- اراده خداوند احتیاج به محلی ندارد 171
- خداوند مرید قبایح نیست 173
- مقدمه 178
- امامت 178
- واژه امامت در لغت 179
- امامت چیست؟ 182
- جایگاه بحث امامت 183
- نظر شیخ درباره اهمیت بحث امامت 188
- شیخ طوسی و بیان اقوال در وجوب امامت 189
- بیان اقوال: 190
- ادله عقلی بر وجوب امامت 191
- دلیل اول: 192
- اشاره 192
- دلیل دوم: 192
- 1. تواتر: 194
- 4. امام معصوم(علیه السلام): 194
- 2. اجماع: 194
- 3. اخبار آحاد و اصول عملیه: 194
- دلیل سوم: 195
- رد گروه دوم و سوم: 196
- بیان ادله عقلی و نقلی بر امامت امیرالمؤمنین ع 196
- اشاره 196
- ادله نقلی بر وجوب امامت 197
- آیات: 197
- اشاره 197
- اثبات قول اول: 197
- روایات: 200
- احراز امامت 201
- اشاره 201
- نظر شیخ طوسی درباره احراز امامت 202
- اشاره 203
- صفات امام از دیدگاه شیخ طوسی 203
- 1. عصمت 203
- 3. شجاعت 204
- 2. علم 204
- 6. فضیلت 205
- 4. عقل 205
- 5. نص 205
- تکلیف 208
- پیشگفتار 208
- تکلیف در لغت و اصطلاح 212
- اشاره 213
- غرض از تکلیف 213
- وجه حسن تکلیف 214
- صفت اول: 217
- صفات مکلف (تکلیف کننده) 217
- صفت چهارم: 218
- صفت دوم: 218
- صفت سوم: 218
- 1. حیات 219
- صفات مکلف (تکلیف شونده) یا شرایط تکلیف 219
- صفت پنجم: 219
- 2. قدرت 221
- 4. عقل 222
- 7. شهوت و نفرت 223
- 8. نداشتن مانع 223
- 6. اراده 223
- 5. تمکن 223
- 11. صفت یازدهم 224
- 10. صفت دهم 224
- 9. بلوغ 224
- صفات مکلف به (فعل تکلیفی) 225
- 12. صفت دوازدهم 225
- وجه حسن تکلیف کافر 226
- وجوب انقطاع تکلیف 228
- احباط و تکفیر 230
- پیشگفتار 230
- معنای لغوی احباط و تکفیر 231
- معنای اصطلاحی احباط 232
- اشاره 232
- احباط و تکفیر در اصطلاح متکلمان 232
- معنای اصطلاحی تکفیر 233
- پیشینه تاریخی بحث احباط و تکفیر 234
- فرضهای متصور حبط اعمال 235
- اشاره 235
- متعلق حبط 236
- کیفیت حبط و توضیحی درباره اصطلاح احباط محض و موازنه 237
- شرط حبط 237
- حقیقت پاداش و کیفر و ارتباط آن با مسأله احباط 238
- اقوال در مسأله احباط و تکفیر 238
- نظر شیخ الطائفه در مسأله احباط و تکفیر 240
- ادله شیخ بر بطلان احباط 241
- دلایل عقلی شیخ بر نادرستی تحابط 243
- اشاره 247
- دلیل اول قائلان به احباط 247
- نقد ادله قائلان به احباط 247
- دلیل دوم قائلان به احباط 248
- دلیل سوم قائلان به احباط 250
- پاسخ شیخ به دلایل نقلی قائلان به احباط و تکفیر 251
- نظر شیخ درباره عفو 253
- اشاره 253
- دلیل اول: 254
- دلیل دوم: 254
- نظر شیخ درباره توبه 255
- پیشگفتار 258
- تقیه 258
- مفهوم تقیه در لغت 259
- مفهوم تقیه در اصطلاح 260
- اشکالات تعریف شیخ 262
- تقیه از افعال ایجابی است یا از افعال سلبی؟ 263
- نکاتی در مفهوم تقیه 264
- وجه نامگذاری تقیه در کلام شیخ طوسی 265
- پیشینه تاریخی تقیه 266
- مبدأ تاریخی تقیه 267
- دوران بنی امیه 268
- دوران عباسی ها 270
- جایگاه کلامی تقیه 270
- اقسام تقیه 271
- آثار تقیه 272
- طرح شبهاتی درباره تقیه 274
- تفاوت کذب و تقیه 274
- آیا تعریض، حسن دارد؟ 276
- تفاوت نفاق و تقیه 277
- آیا خدعه منافق تقیه است؟ 280
- مشترکات و ممیزات تقیه و نفاق 281
- آیا تقیه مانع از امر به معروف و نهی از منکر است؟ 281
- آیا شیعه تقیه را از اصول دین می داند؟ 284
- اقوال درباره تقیه 286
- آیا حکم تقیه رخصت است یا وجوب؟ 287
- نظر شیخ درباره تقیه 287
- امامیه و حکم تقیه بر نفس 288
- دلایل تقیه 289
- عقل 289
- بیان دلیل عقلی شیخ 291
- آیات تقیه 292
- اشاره 292
- دسته اول آیات: 292
- بیان شیخ در تفسیر آیه 28 آل عمران 294
- دسته دوم آیات 298
- اجماع بر جواز تقیه 299
- روایات تقیه 300
- آیا تقیه یک حکم اختصاصی است یا یک حکم عام و عمومی؟ 301
- آیا اعتقاد به تقیه از مختصات شیعه است؟ 302
- علت اشتهار شیعه به تقیه 303
- آیا اسباب تقیه باید آشکار باشد؟ 305
- اسباب تقیه و نظر شیخ الطائفه 305
- نظر شیخ درباره تحمل ضرر اندک برای دفع ضرر بزرگتر 306
- دفاع از نفس، مال و حریم 307
- نظر شیخ در دفاع از جان، مال و حریم 308
- شرایط تقیه در نظر شیخ 310
- الف) شرط اول: 311
- توضیح شرطهای سه گانه 311
- ب) شرط دوم: 313
- ج) شرط سوم: 313
- تغییر احکام به وسیله اکراه بر افعال جوارح 314
- مواردی که تقیه جایز است 320
- آیا تقیه یک حکم عام است یا استثنا دارد؟ 322
- نظر شیخ درباره تقیه پیامبر 322
- نظر شیخ درباره تقیه امام 325
- رد اشکال جبائی معتزلی 327
- تشخیص فتوای تقیه ای امام 329
- تشخیص کلام امام به اعتبار صدور در مجلس خوف و غیر آن 331
- خلاصه مطالب 331
- فهرست اعلام 333
- کتاب نامه 340
آیا تقیه یک حکم عام است یا استثنا دارد؟
دو احتمال در این مسأله متصور است:
الف) تقیه یک حکم ثانوی عام است که همه افراد بشر می توانند از آن استفاده کنند؛ حتی پیامبران، مانند تقیه حضرت ابراهیم(علیه السلام)در برابر نمرودیان و همکاری حضرت یوسف(علیه السلام)با سلطان مصر.
ب) پیامبران از حکم تقیه مستثنا هستند؛ زیرا آنان مجاز به تقیه کردن نمی باشند. به خاطر وجود مانع عقلی. و گفته های حضرت ابراهیم(علیه السلام)و همکاری حضرت یوسف(علیه السلام)با مخالفان حق، از باب تقیه نمی باشد.
نظر شیخ درباره تقیه پیامبر
شیخ، مانند اکثر مسلمانان، احتمال دوم را اختیار فرموده اند و گفته اند: پیامبر مجاز نیست تقیه نماید؛ زیرا شناخت شریعت و دسترسی به آن، انحصار به پیامبر دارد و فقط از طریق پیامبر و گفتار اوست که شناخت و دسترسی به شریعت امکان دارد. پس هرگاه تقیه برای پیامبر روا باشد، ما راهی برای علم به تکلیف و وظیفه شرعی خود نخواهیم داشت.(1) زیرا تقیه پیامبر - چون کذب . موجب تشکیک در اخبار پیامبر می گردد.(2) در حالی که مأمور به تصدیق خبر پیامبر هستیم و تصدیق.)
1- فاما الرسول فانما لم تجز التقیه علیه، لأن الشریعه لاتعرف الا من جهته و لایوصل الیها الا بقوله، فمتی جازت التقیه علیه لم یکن لنا الی العلم بما کلفناه طریق. (تلخیص الشافی، ج3، ص87)
2- فلایجوز علی الأنبیاء القبائح. و لا التقیه فی اخبارهم لانه یؤدی الی التشکیک. (التبیان، ج 7، ص 259 - 260.)