- سخن ناشر 1
- اشاره 5
- پیشگفتار 5
- متکلمان اولیه از فرقه امامیه 6
- ذکر چند تن از متکلمان طبقه اول شیعه امامیه 7
- ذکر چند تن از طبقه دوم متکلمان امامیه 9
- طبقه دوم متکلمان شیعه 9
- عمده مسائلی که متکلمان شیعه را از معتزله جدا ساخته 10
- روش متکلمان شیعه امامیه 10
- رابطه قرآن با فلسفه و کلام 11
- شیعه امامیه و قرآن 13
- مقدمه 16
- درآمدی بر اندیشه های کلامی شیخ طوسی در تبیان 16
- روش شیخ در نقل آرای متکلمان 17
- مسامحه شیخ در بیان تفسیر و توضیح برخی از آیات 18
- توجه شیخ به معتزله و سایر فرق کلامی عصر خود 18
- شیخ طوسی و کتاب شرح جمل العلم و العمل 22
- شیخ طوسی و معتزله 24
- معرفت: 25
- علم و معرفت: 25
- فهرست آراء کلامی شیخ در تفسیر تبیان 25
- عقل: 26
- احتجاج و مناظره و دعوت به توحید از قرآن پسندیده است: 27
- تعقل و تفکر: 27
- وجوب طلب علم: 28
- توحید: 28
- صفات: 31
- علم پروردگار: 31
- افعال حق تعالی: 32
- خداوند مرتکب فعل قبیح نخواهد شد: 32
- صفات فعل و صفات ذات: 32
- مشیت و اراده: 33
- اراده خداوند بر کفر و معاصی تعلق نمی گیرد: 34
- اراده خداوند حادث است: 34
- خداوند نه فرزند دارد و نه مثل و نظیر: 35
- رؤیت: 35
- خداوند نه فاعل و نه مرید کفر است: 35
- امر خداوند بر محال تعلق نمی گیرد: 35
- خلق قرآن: 36
- کلام خداوند حادث است: 36
- تحدی به قرآن: 37
- رعایت اصلح: 38
- تکلیف ما لایطاق: 38
- خداوند هیچ کس را به گناه دیگری مؤاخذه نمی فرماید: 39
- خداوند از کافران نیز اراده ایمان کرده: 39
- استطاعت: 40
- مرتکب کبیره: 41
- توبه: 42
- فاسق: 42
- احباط: 43
- حسن و قبح: 44
- قدرت: 44
- معانی قضا و قدر در نظر شیخ طوسی: 45
- جبر و اختیار: 45
- سعادت و شقاوت: 46
- اضلال: 46
- کسب: 47
- معاصی: 47
- کفر و شرک: 47
- مرتد: 48
- فاسق: 48
- وعده و وعید: 48
- ارجاء: 49
- اسلام: 50
- کفار قدرت بر ایمان دارند: 50
- توفیق: 51
- کم و زیاد شدن ایمان 51
- معنای خلق: 51
- روح: 52
- عرش: 52
- الطف: 53
- معجزه: 53
- امامت: 54
- شفاعت: 56
- اشاره 58
- شیخ طوسی فرزانه ای از تبار پاکان 58
- شهرت علمی و شخصیت اجتماعی شیخ طوسی 60
- ویژگیهای شیخ طوسی 60
- عظمت و خلوص شیخ 61
- حاضر جوابی و تیزهوشی شیخ 63
- اشاره 64
- دوران حیات شیخ 64
- توس 64
- بغداد 65
- نجف 66
- آثار شیخ 68
- شیخ طوسی و مسأله معرفت 70
- اثبات صانع 70
- شیخ طوسی در مواجهه با اصحاب المعارف 72
- اصحاب المعارف 72
- معرفه الله تعالی ضروری است یا نظری؟ 76
- اصحاب التقلید 81
- اشاره 82
- موضع شیخ طوسی در مقابل اصحاب تقلید 82
- ب) مبارزه علمی 83
- الف) مبارزه عملی شیخ طوسی با اهل تقلید 83
- الف) استدلالات عقلی خود قرآن 84
- ب) امر قرآن به تعقل و نظر و استدلال 88
- علوم، یاد آوری و تذکار نیست 93
- بررسی این استدلال شیخ 94
- مراد از عقل، قلب و علم در نظر شیخ طوسی 96
- روش شیخ طوسی در شروع بحث های کلامی 99
- روش سلف: 99
- اشکالی بر روش سلف 100
- شیخ مفید و حل این اشکال 102
- سید مرتضی و حل این اشکال 103
- جایگاه بحث اثبات صانع در علم کلام از نظر شیخ الطائفه 104
- علم الهی 108
- اشاره 108
- بخش اول - مبحث اوصاف 109
- فرق اسم و صفت 109
- فرق صفت با وصف 110
- تقسیمات صفات واجب 111
- فرق صفات و اسماء باری تعالی 111
- حقیقت اوصاف ثبوتی و سلبی 112
- تقسیمی دیگر 113
- صفات ذات و فعل 114
- صفاتی که عین ذات است 114
- صفات واجب، مترادف نیستند 115
- معیار صفت ذات و فعل 115
- آراء و نظرات درباره صفات 116
- نقد و بررسی اجمالی دیدگاهها درباره صفات 117
- بخش دوم - مبحث علم 119
- اشاره 119
- حقیقت علم از دیدگاه حکما و متکلمان 121
- علم حصولی 123
- اقسام علم 123
- علم حضوری 124
- تقسیمی دیگر 124
- دیدگاهها درباره علم واجب تعالی 125
- ادله علم واجب تعالی به ذاتش 128
- برهان اول 128
- برهان دوم 129
- برهان سوم 131
- ادله علم واجب تعالی به غیر ذاتش 132
- علم حق تعالی به اشیا، قبل از ایجاد 133
- برهان اول (اتقان صنع) 134
- برهان دوم 138
- علم حق تعالی به اشیا بعد از ایجاد 140
- برهان اول 141
- برهان دوم 142
- عمومیت علم حق تعالی 142
- خلاصه نظرات شیخ طوسی 143
- اشاره 145
- اراده 145
- اراده در لغت 146
- اراده در اصطلاح 147
- اراده در نزد اشاعره 148
- اراده در نزد معتزله 149
- اراده در نزد امامیه 149
- اراده الهی نزد اشاعره، معتزله و امامیه 150
- اراده تکوینی و تشریعی 151
- اراده ذاتیه و فعلیه 153
- اراده تکوینی و تشریعی در روایات 153
- بررسی اقوال 155
- خاستگاه بحث اراده الهی 158
- اراده در روایات 158
- نظرات شیخ 159
- ثمره بحث 159
- معنای اراده 160
- اثبات وجود اراده 161
- مغایرت اراده با صفات دیگر 162
- اراده از صفات معنوی است 166
- خداوند مرید است 167
- اراده خداوند احتیاج به محلی ندارد 171
- خداوند مرید قبایح نیست 173
- امامت 178
- مقدمه 178
- واژه امامت در لغت 179
- امامت چیست؟ 182
- جایگاه بحث امامت 183
- نظر شیخ درباره اهمیت بحث امامت 188
- شیخ طوسی و بیان اقوال در وجوب امامت 189
- بیان اقوال: 190
- ادله عقلی بر وجوب امامت 191
- دلیل دوم: 192
- اشاره 192
- دلیل اول: 192
- 1. تواتر: 194
- 2. اجماع: 194
- 3. اخبار آحاد و اصول عملیه: 194
- 4. امام معصوم(علیه السلام): 194
- دلیل سوم: 195
- رد گروه دوم و سوم: 196
- بیان ادله عقلی و نقلی بر امامت امیرالمؤمنین ع 196
- اشاره 196
- اثبات قول اول: 197
- ادله نقلی بر وجوب امامت 197
- اشاره 197
- آیات: 197
- روایات: 200
- احراز امامت 201
- اشاره 201
- نظر شیخ طوسی درباره احراز امامت 202
- صفات امام از دیدگاه شیخ طوسی 203
- 1. عصمت 203
- اشاره 203
- 2. علم 204
- 3. شجاعت 204
- 5. نص 205
- 4. عقل 205
- 6. فضیلت 205
- تکلیف 208
- پیشگفتار 208
- تکلیف در لغت و اصطلاح 212
- اشاره 213
- غرض از تکلیف 213
- وجه حسن تکلیف 214
- صفت اول: 217
- صفات مکلف (تکلیف کننده) 217
- صفت دوم: 218
- صفت چهارم: 218
- صفت سوم: 218
- صفت پنجم: 219
- صفات مکلف (تکلیف شونده) یا شرایط تکلیف 219
- 1. حیات 219
- 2. قدرت 221
- 4. عقل 222
- 5. تمکن 223
- 7. شهوت و نفرت 223
- 8. نداشتن مانع 223
- 6. اراده 223
- 9. بلوغ 224
- 10. صفت دهم 224
- 11. صفت یازدهم 224
- 12. صفت دوازدهم 225
- صفات مکلف به (فعل تکلیفی) 225
- وجه حسن تکلیف کافر 226
- وجوب انقطاع تکلیف 228
- احباط و تکفیر 230
- پیشگفتار 230
- معنای لغوی احباط و تکفیر 231
- معنای اصطلاحی احباط 232
- احباط و تکفیر در اصطلاح متکلمان 232
- اشاره 232
- معنای اصطلاحی تکفیر 233
- پیشینه تاریخی بحث احباط و تکفیر 234
- فرضهای متصور حبط اعمال 235
- اشاره 235
- متعلق حبط 236
- شرط حبط 237
- کیفیت حبط و توضیحی درباره اصطلاح احباط محض و موازنه 237
- حقیقت پاداش و کیفر و ارتباط آن با مسأله احباط 238
- اقوال در مسأله احباط و تکفیر 238
- نظر شیخ الطائفه در مسأله احباط و تکفیر 240
- ادله شیخ بر بطلان احباط 241
- دلایل عقلی شیخ بر نادرستی تحابط 243
- اشاره 247
- نقد ادله قائلان به احباط 247
- دلیل اول قائلان به احباط 247
- دلیل دوم قائلان به احباط 248
- دلیل سوم قائلان به احباط 250
- پاسخ شیخ به دلایل نقلی قائلان به احباط و تکفیر 251
- نظر شیخ درباره عفو 253
- اشاره 253
- دلیل اول: 254
- دلیل دوم: 254
- نظر شیخ درباره توبه 255
- پیشگفتار 258
- تقیه 258
- مفهوم تقیه در لغت 259
- مفهوم تقیه در اصطلاح 260
- اشکالات تعریف شیخ 262
- تقیه از افعال ایجابی است یا از افعال سلبی؟ 263
- نکاتی در مفهوم تقیه 264
- وجه نامگذاری تقیه در کلام شیخ طوسی 265
- پیشینه تاریخی تقیه 266
- مبدأ تاریخی تقیه 267
- دوران بنی امیه 268
- دوران عباسی ها 270
- جایگاه کلامی تقیه 270
- اقسام تقیه 271
- آثار تقیه 272
- تفاوت کذب و تقیه 274
- طرح شبهاتی درباره تقیه 274
- آیا تعریض، حسن دارد؟ 276
- تفاوت نفاق و تقیه 277
- آیا خدعه منافق تقیه است؟ 280
- مشترکات و ممیزات تقیه و نفاق 281
- آیا تقیه مانع از امر به معروف و نهی از منکر است؟ 281
- آیا شیعه تقیه را از اصول دین می داند؟ 284
- اقوال درباره تقیه 286
- نظر شیخ درباره تقیه 287
- آیا حکم تقیه رخصت است یا وجوب؟ 287
- امامیه و حکم تقیه بر نفس 288
- دلایل تقیه 289
- عقل 289
- بیان دلیل عقلی شیخ 291
- دسته اول آیات: 292
- آیات تقیه 292
- اشاره 292
- بیان شیخ در تفسیر آیه 28 آل عمران 294
- دسته دوم آیات 298
- اجماع بر جواز تقیه 299
- روایات تقیه 300
- آیا تقیه یک حکم اختصاصی است یا یک حکم عام و عمومی؟ 301
- آیا اعتقاد به تقیه از مختصات شیعه است؟ 302
- علت اشتهار شیعه به تقیه 303
- آیا اسباب تقیه باید آشکار باشد؟ 305
- اسباب تقیه و نظر شیخ الطائفه 305
- نظر شیخ درباره تحمل ضرر اندک برای دفع ضرر بزرگتر 306
- دفاع از نفس، مال و حریم 307
- نظر شیخ در دفاع از جان، مال و حریم 308
- شرایط تقیه در نظر شیخ 310
- الف) شرط اول: 311
- توضیح شرطهای سه گانه 311
- ب) شرط دوم: 313
- ج) شرط سوم: 313
- تغییر احکام به وسیله اکراه بر افعال جوارح 314
- مواردی که تقیه جایز است 320
- آیا تقیه یک حکم عام است یا استثنا دارد؟ 322
- نظر شیخ درباره تقیه پیامبر 322
- نظر شیخ درباره تقیه امام 325
- رد اشکال جبائی معتزلی 327
- تشخیص فتوای تقیه ای امام 329
- خلاصه مطالب 331
- تشخیص کلام امام به اعتبار صدور در مجلس خوف و غیر آن 331
- فهرست اعلام 333
- کتاب نامه 340
اراده خداوند حادث است:
شیخ طوسی از آیه 111 سوره انعام چنین استدلال می نماید که اراده حق تعالی حادث است. (ج 4، ص 260.)
اراده خداوند بر کفر و معاصی تعلق نمی گیرد:
او می گوید: آیه 148 سوره انعام(1)، تصریح کرده است که مشیت پروردگار بر معاصی و کفر تعلق نخواهد گرفت، بعلاوه، ادله عقلی بر این امر گواه است. عقل گواهی می دهد که خداوند اراده قبیح نمی فرماید؛ چون اراده قبیح هم قبیح خواهد بود.
بنابراین، حق تعالی اراده معصیت و کفر نفرماید، چون این اراده قبیح است. گذشته از این، اراده معصیت و کفر، نقص است و خداوند از صفت نقص هم منزه است.
ج 1، ص 165.
ج2، ص107، 181، 187، 480، 554، 570.
ج3، ص 35.
ج 4، ص 434، 550.
ج5، ص 44، 96.
ج6، ص478.ن»
1- «سیقول الذین اشرکوا لو شاء الله ما اشرکنا و لا اباؤنا و لاحرمنا من شیء کذلک کذب الذین من قبلهم حتی ذاقوا بأسنا قل هل عندکم من علم فتخرجوه لنا أن تتبعون الا الظن و آن انتم الا تخرصون»