- سخن ناشر 1
- پیشگفتار 5
- اشاره 5
- متکلمان اولیه از فرقه امامیه 6
- ذکر چند تن از متکلمان طبقه اول شیعه امامیه 7
- ذکر چند تن از طبقه دوم متکلمان امامیه 9
- طبقه دوم متکلمان شیعه 9
- روش متکلمان شیعه امامیه 10
- عمده مسائلی که متکلمان شیعه را از معتزله جدا ساخته 10
- رابطه قرآن با فلسفه و کلام 11
- شیعه امامیه و قرآن 13
- مقدمه 16
- درآمدی بر اندیشه های کلامی شیخ طوسی در تبیان 16
- روش شیخ در نقل آرای متکلمان 17
- توجه شیخ به معتزله و سایر فرق کلامی عصر خود 18
- مسامحه شیخ در بیان تفسیر و توضیح برخی از آیات 18
- شیخ طوسی و کتاب شرح جمل العلم و العمل 22
- شیخ طوسی و معتزله 24
- علم و معرفت: 25
- معرفت: 25
- فهرست آراء کلامی شیخ در تفسیر تبیان 25
- عقل: 26
- احتجاج و مناظره و دعوت به توحید از قرآن پسندیده است: 27
- تعقل و تفکر: 27
- وجوب طلب علم: 28
- توحید: 28
- علم پروردگار: 31
- صفات: 31
- صفات فعل و صفات ذات: 32
- افعال حق تعالی: 32
- خداوند مرتکب فعل قبیح نخواهد شد: 32
- مشیت و اراده: 33
- اراده خداوند بر کفر و معاصی تعلق نمی گیرد: 34
- اراده خداوند حادث است: 34
- امر خداوند بر محال تعلق نمی گیرد: 35
- خداوند نه فرزند دارد و نه مثل و نظیر: 35
- خداوند نه فاعل و نه مرید کفر است: 35
- رؤیت: 35
- کلام خداوند حادث است: 36
- خلق قرآن: 36
- تحدی به قرآن: 37
- تکلیف ما لایطاق: 38
- رعایت اصلح: 38
- خداوند هیچ کس را به گناه دیگری مؤاخذه نمی فرماید: 39
- خداوند از کافران نیز اراده ایمان کرده: 39
- استطاعت: 40
- مرتکب کبیره: 41
- فاسق: 42
- توبه: 42
- احباط: 43
- قدرت: 44
- حسن و قبح: 44
- معانی قضا و قدر در نظر شیخ طوسی: 45
- جبر و اختیار: 45
- سعادت و شقاوت: 46
- اضلال: 46
- کسب: 47
- کفر و شرک: 47
- معاصی: 47
- فاسق: 48
- مرتد: 48
- وعده و وعید: 48
- ارجاء: 49
- اسلام: 50
- کفار قدرت بر ایمان دارند: 50
- کم و زیاد شدن ایمان 51
- معنای خلق: 51
- توفیق: 51
- روح: 52
- عرش: 52
- معجزه: 53
- الطف: 53
- امامت: 54
- شفاعت: 56
- شیخ طوسی فرزانه ای از تبار پاکان 58
- اشاره 58
- ویژگیهای شیخ طوسی 60
- شهرت علمی و شخصیت اجتماعی شیخ طوسی 60
- عظمت و خلوص شیخ 61
- حاضر جوابی و تیزهوشی شیخ 63
- توس 64
- دوران حیات شیخ 64
- اشاره 64
- بغداد 65
- نجف 66
- آثار شیخ 68
- شیخ طوسی و مسأله معرفت 70
- اثبات صانع 70
- اصحاب المعارف 72
- شیخ طوسی در مواجهه با اصحاب المعارف 72
- معرفه الله تعالی ضروری است یا نظری؟ 76
- اصحاب التقلید 81
- اشاره 82
- موضع شیخ طوسی در مقابل اصحاب تقلید 82
- الف) مبارزه عملی شیخ طوسی با اهل تقلید 83
- ب) مبارزه علمی 83
- الف) استدلالات عقلی خود قرآن 84
- ب) امر قرآن به تعقل و نظر و استدلال 88
- علوم، یاد آوری و تذکار نیست 93
- بررسی این استدلال شیخ 94
- مراد از عقل، قلب و علم در نظر شیخ طوسی 96
- روش شیخ طوسی در شروع بحث های کلامی 99
- روش سلف: 99
- اشکالی بر روش سلف 100
- شیخ مفید و حل این اشکال 102
- سید مرتضی و حل این اشکال 103
- جایگاه بحث اثبات صانع در علم کلام از نظر شیخ الطائفه 104
- علم الهی 108
- اشاره 108
- فرق اسم و صفت 109
- بخش اول - مبحث اوصاف 109
- فرق صفت با وصف 110
- فرق صفات و اسماء باری تعالی 111
- تقسیمات صفات واجب 111
- حقیقت اوصاف ثبوتی و سلبی 112
- تقسیمی دیگر 113
- صفاتی که عین ذات است 114
- صفات ذات و فعل 114
- صفات واجب، مترادف نیستند 115
- معیار صفت ذات و فعل 115
- آراء و نظرات درباره صفات 116
- نقد و بررسی اجمالی دیدگاهها درباره صفات 117
- بخش دوم - مبحث علم 119
- اشاره 119
- حقیقت علم از دیدگاه حکما و متکلمان 121
- علم حصولی 123
- اقسام علم 123
- تقسیمی دیگر 124
- علم حضوری 124
- دیدگاهها درباره علم واجب تعالی 125
- برهان اول 128
- ادله علم واجب تعالی به ذاتش 128
- برهان دوم 129
- برهان سوم 131
- ادله علم واجب تعالی به غیر ذاتش 132
- علم حق تعالی به اشیا، قبل از ایجاد 133
- برهان اول (اتقان صنع) 134
- برهان دوم 138
- علم حق تعالی به اشیا بعد از ایجاد 140
- برهان اول 141
- برهان دوم 142
- عمومیت علم حق تعالی 142
- خلاصه نظرات شیخ طوسی 143
- اشاره 145
- اراده 145
- اراده در لغت 146
- اراده در اصطلاح 147
- اراده در نزد اشاعره 148
- اراده در نزد معتزله 149
- اراده در نزد امامیه 149
- اراده الهی نزد اشاعره، معتزله و امامیه 150
- اراده تکوینی و تشریعی 151
- اراده ذاتیه و فعلیه 153
- اراده تکوینی و تشریعی در روایات 153
- بررسی اقوال 155
- اراده در روایات 158
- خاستگاه بحث اراده الهی 158
- نظرات شیخ 159
- ثمره بحث 159
- معنای اراده 160
- اثبات وجود اراده 161
- مغایرت اراده با صفات دیگر 162
- اراده از صفات معنوی است 166
- خداوند مرید است 167
- اراده خداوند احتیاج به محلی ندارد 171
- خداوند مرید قبایح نیست 173
- امامت 178
- مقدمه 178
- واژه امامت در لغت 179
- امامت چیست؟ 182
- جایگاه بحث امامت 183
- نظر شیخ درباره اهمیت بحث امامت 188
- شیخ طوسی و بیان اقوال در وجوب امامت 189
- بیان اقوال: 190
- ادله عقلی بر وجوب امامت 191
- دلیل اول: 192
- اشاره 192
- دلیل دوم: 192
- 1. تواتر: 194
- 4. امام معصوم(علیه السلام): 194
- 3. اخبار آحاد و اصول عملیه: 194
- 2. اجماع: 194
- دلیل سوم: 195
- رد گروه دوم و سوم: 196
- اشاره 196
- بیان ادله عقلی و نقلی بر امامت امیرالمؤمنین ع 196
- اثبات قول اول: 197
- اشاره 197
- آیات: 197
- ادله نقلی بر وجوب امامت 197
- روایات: 200
- اشاره 201
- احراز امامت 201
- نظر شیخ طوسی درباره احراز امامت 202
- 1. عصمت 203
- اشاره 203
- صفات امام از دیدگاه شیخ طوسی 203
- 3. شجاعت 204
- 2. علم 204
- 5. نص 205
- 6. فضیلت 205
- 4. عقل 205
- پیشگفتار 208
- تکلیف 208
- تکلیف در لغت و اصطلاح 212
- غرض از تکلیف 213
- اشاره 213
- وجه حسن تکلیف 214
- صفات مکلف (تکلیف کننده) 217
- صفت اول: 217
- صفت دوم: 218
- صفت سوم: 218
- صفت چهارم: 218
- صفت پنجم: 219
- صفات مکلف (تکلیف شونده) یا شرایط تکلیف 219
- 1. حیات 219
- 2. قدرت 221
- 4. عقل 222
- 5. تمکن 223
- 6. اراده 223
- 8. نداشتن مانع 223
- 7. شهوت و نفرت 223
- 10. صفت دهم 224
- 11. صفت یازدهم 224
- 9. بلوغ 224
- 12. صفت دوازدهم 225
- صفات مکلف به (فعل تکلیفی) 225
- وجه حسن تکلیف کافر 226
- وجوب انقطاع تکلیف 228
- پیشگفتار 230
- احباط و تکفیر 230
- معنای لغوی احباط و تکفیر 231
- احباط و تکفیر در اصطلاح متکلمان 232
- معنای اصطلاحی احباط 232
- اشاره 232
- معنای اصطلاحی تکفیر 233
- پیشینه تاریخی بحث احباط و تکفیر 234
- فرضهای متصور حبط اعمال 235
- اشاره 235
- متعلق حبط 236
- شرط حبط 237
- کیفیت حبط و توضیحی درباره اصطلاح احباط محض و موازنه 237
- حقیقت پاداش و کیفر و ارتباط آن با مسأله احباط 238
- اقوال در مسأله احباط و تکفیر 238
- نظر شیخ الطائفه در مسأله احباط و تکفیر 240
- ادله شیخ بر بطلان احباط 241
- دلایل عقلی شیخ بر نادرستی تحابط 243
- دلیل اول قائلان به احباط 247
- نقد ادله قائلان به احباط 247
- اشاره 247
- دلیل دوم قائلان به احباط 248
- دلیل سوم قائلان به احباط 250
- پاسخ شیخ به دلایل نقلی قائلان به احباط و تکفیر 251
- نظر شیخ درباره عفو 253
- اشاره 253
- دلیل اول: 254
- دلیل دوم: 254
- نظر شیخ درباره توبه 255
- پیشگفتار 258
- تقیه 258
- مفهوم تقیه در لغت 259
- مفهوم تقیه در اصطلاح 260
- اشکالات تعریف شیخ 262
- تقیه از افعال ایجابی است یا از افعال سلبی؟ 263
- نکاتی در مفهوم تقیه 264
- وجه نامگذاری تقیه در کلام شیخ طوسی 265
- پیشینه تاریخی تقیه 266
- مبدأ تاریخی تقیه 267
- دوران بنی امیه 268
- دوران عباسی ها 270
- جایگاه کلامی تقیه 270
- اقسام تقیه 271
- آثار تقیه 272
- تفاوت کذب و تقیه 274
- طرح شبهاتی درباره تقیه 274
- آیا تعریض، حسن دارد؟ 276
- تفاوت نفاق و تقیه 277
- آیا خدعه منافق تقیه است؟ 280
- آیا تقیه مانع از امر به معروف و نهی از منکر است؟ 281
- مشترکات و ممیزات تقیه و نفاق 281
- آیا شیعه تقیه را از اصول دین می داند؟ 284
- اقوال درباره تقیه 286
- نظر شیخ درباره تقیه 287
- آیا حکم تقیه رخصت است یا وجوب؟ 287
- امامیه و حکم تقیه بر نفس 288
- دلایل تقیه 289
- عقل 289
- بیان دلیل عقلی شیخ 291
- دسته اول آیات: 292
- اشاره 292
- آیات تقیه 292
- بیان شیخ در تفسیر آیه 28 آل عمران 294
- دسته دوم آیات 298
- اجماع بر جواز تقیه 299
- روایات تقیه 300
- آیا تقیه یک حکم اختصاصی است یا یک حکم عام و عمومی؟ 301
- آیا اعتقاد به تقیه از مختصات شیعه است؟ 302
- علت اشتهار شیعه به تقیه 303
- اسباب تقیه و نظر شیخ الطائفه 305
- آیا اسباب تقیه باید آشکار باشد؟ 305
- نظر شیخ درباره تحمل ضرر اندک برای دفع ضرر بزرگتر 306
- دفاع از نفس، مال و حریم 307
- نظر شیخ در دفاع از جان، مال و حریم 308
- شرایط تقیه در نظر شیخ 310
- الف) شرط اول: 311
- توضیح شرطهای سه گانه 311
- ج) شرط سوم: 313
- ب) شرط دوم: 313
- تغییر احکام به وسیله اکراه بر افعال جوارح 314
- مواردی که تقیه جایز است 320
- آیا تقیه یک حکم عام است یا استثنا دارد؟ 322
- نظر شیخ درباره تقیه پیامبر 322
- نظر شیخ درباره تقیه امام 325
- رد اشکال جبائی معتزلی 327
- تشخیص فتوای تقیه ای امام 329
- خلاصه مطالب 331
- تشخیص کلام امام به اعتبار صدور در مجلس خوف و غیر آن 331
- فهرست اعلام 333
- کتاب نامه 340
شیخ طوسی در تفسیر آیه: «.. ان الله لایخلف المیعاد»(1) گوید که خداوند خلف وعد و وعید نخواهد فرمود.
شیخ طوسی در معنای وعد گوید: خبری است که متضمن نفع از خبردهنده باشد و وعید: خبری است که متضمن ضرر از خبردهنده باشد.
وعد الله الذین آمنوا و عملوا الصالحات لهم مغفره و اجر عظیم».(2)
شیخ طوسی گوید: آیه «انی ارید ان تبوء باثمی و اثمک فتکون من اصحاب النار»(3) دلالت دارد بر اینکه وعید به وسیله آتش است، لاغیر؛ همچنانکه وعد به وسیله ثواب خواهد بود. او وعید را شامل آنها که حق را بدانند یا ندانند، می داند. دلیلش آیه «و ان تطع اکثر من فی الأرض یضلوک عن سبیل الله أن یتبعون الا الظن و آن هم الا یخرصون»(4) می باشد.
ج 1، ص 441
ج2، ص18، 347، 406، 407.
ج3، ص338، 462، 496.
ج 4، ص 210، 269.
ج 5، ص 353.
ارجاء:
شیخ می فرماید: فساق اهل نماز و معصیت کاران مستحق عقابند، لکن ممکن است خداوند تفضلا آنها را ببخشد. (ج6، ص67، 71.)
شیخ طوسی در ذیل آیه: «و آخرون مرجون لأمر الله اما یعذبهم و اما یتوب علیهم و16
1- آل عمران/ 9
2- مائده / 9
3- مائده / 29
4- انعام/ 116