اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 72

اصحاب المعارف

به هر حال، در مسأله معرفت هم در آن زمان اختلافات و نظریات مختلفی بوده است. از جمله نحله های آن زمان در باب معرفت، «اصحاب المعارف» بوده اند.(1)

کسانی که معتقد بودند همه علوم و معارفی بشری، ضروری و بدیهی هستند و احتیاج به کسب و استدلال ندارند. و نیز عقیده داشتند که معرفه الله تعالی بدیهی است(2) و هیچ نیازی به تعقل و عملیات عقلانی و کسب نبوده و همه بالبداهه خداشناس هستند!؟(3)

شیخ طوسی در مواجهه با اصحاب المعارف

شیخ طوسی معتقد است که معارف، ضروری نیستند، بلکه اکتسابی می باشند. او برای این ادعا دلیل و برهان اقامه نموده است که به چند نمونه از موضع گیری و استدلال بر نظرشان اشاره می کنیم:

1. در ذیل آیه 104 سوره مائده(4) می فرمایند:

و فیها دلاله علی وجوب المعرفه و انها لیست ضروریه لان الله تعالی بین الحجاج علیهم فی هذه الآیه لیعرفوا صحه ما دعا الرسول الیه و لو کانوا یعرفونن»

1- عده ای چون قاضی عبدالجبار همدانی، ابوالحسن رمانی، ابوالقاسم کعبی و ... از طرفداران این عقیده بودند.
2- این تفکر با اندکی تفاوت، اکنون نیز طرفدارانی دارد.
3- امروزه در مبحث اثبات وجود خداوند، علامه طباطبایی و آیه الله جوادی آملی و ... چنانکه از تقریرات آن بزرگان برداشت می شود، بر این اعتقادند.
4- «و اذا قیل لهم تعالوا إلی ما انزل الله و الی الرسول قالوا حسبنا ما وجدنا علیه آباءنا اولو کان آباؤهم لا یعلمون شیئا و لایهتدون»