اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 1 صفحه 99

و نیز در تعریف علم چنین می گوید: «و العلم هو اعتقاد واقع علی وجهه.»(1)

روش شیخ طوسی در شروع بحث های کلامی

روش سلف:

چنانچه به آثار کلامی قبل از شیخ و حتی هم زمان و پس از شیخ مراجعه شود، ملاحظه خواهد شد که اولین مسأله کلامی و عقیدتی که مورد بحث قرار می گیرد، «تکلیف» و «الزاماتی» است بر انسان و اینکه وظیفه اول هر انسان مکلف، مثلا معرفت و خداشناسی است.

قاضی عبدالجبار معتزلی چنین معتقد است: «... اول ما أوجب الله علی الانسان هو النظر المؤدی إلی معرفه الله.» (2) یعنی اولین چیزی را که خداوند بر انسان واجب و الزام نموده است، اندیشه و تفکراتی است که وی را به شناخت خدا برساند.

خود شیخ در یک رساله کلامی به نام مسائل کلامیه سی مسأله کلامی را بیان کرده است که اولین آنها این است:

«معرفه الله تعالی واجبه علی کل مکلف، بدلیل انه منعم فیجب شکره فتجب معرفته» .(3)

یعنی بر هر مکلفی واجب است که خدا را بشناسد؛ زیرا خداوند منعم است و عقل می گوید که شکر منعم واجب است. پس شناختش واجب می گردد.

به هر حال، ابتدا به یک تکلیف و الزامی از سوی خداوند استناد می نمودند و با93

1- همان، ص 109.
2- عبدالجبار، شرح الأصول الخمسه، ص39.
3- الرسائل العشر، ص093