اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 2 صفحه 117

«رزق» در اصطلاح متکلمان

تعریف شیخ الطائفه :

ایشان رزق را چنین تعریف کرده اند:

رزق چیزی است که انتفاع از آن برای مرزوق، ممکن باشد و دیگری او را منع نکند. رزق چیزی است که مرزوق در انتفاع از آن حق اولویت دارد.(1) ایشان در مواضعی از تفسیر تبیان نیز «رزق» را به صورت مشابهی تعریف کرده اند؛ از جمله: «هو ما للحی الانتفاع به و لیس لغیره منعه منه.»(2) از این تعریف، دو نکته استنباط می شود:

1. حی، اعم از حیوان و انسان است.

٢. در صورتی که دیگری حق داشته باشد ما را از چیزی منع کند، آن چیز نسبت به ما رزق نیست.

نظر اشاعره:

الرزق عند المجبره ما اکل سواء أکان حرام او حلالا(3)؛ یعنی رزق در نزد مجبره (شاعره) عبارت است از آنچه خوردنی باشد؛ حلال یا حرام، تفاوتی ندارد.

اما بر تعریف فوق، دو اشکال وارد است:

1. رزق، شامل خوردنی و غیر آن است؛ زیرا بر فرزند، علم، سلامتی و ... نیز اطلاق می شود؛ در عین حال که خوردنی نیستند. بنابراین، رزق، منحصر در خوردنی نمی باشد.

2. حرام، رزق به شمار نمی آید و این مطلب در محل خودش اثبات خواهد شد.

1- الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ص 172.
2- تفسیر تبیان، ج 4، ص8 - 11.
3- کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص 268.