اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 2 صفحه 120

اختلاف است. اشاعره بر این عقیده اند که حرام، رزق است،(1) اما باور معتزله و امامیه (از جمله شیخ الطائفه) این است که بر حرام، رزق اطلاق نمی شود.

دلایل اشاعره:

دلیل اول:(2) اگر کسی از ابتدای تولد در میان دزدان رشد کند و تا هنگام مرگ، حرام بخورد و هیچ حلال نخورده باشد، باید گفت خداوند برای او روزی مقدر نکرده است، حال آن که آیات قرآن دلالت دارد که «خداوند متکمل رزق تمام موجودات و جنبندگان است.(3) پاسخ: اولا، چنین فرضی نادر و محال است؛ زیرا این شخص به هر حال از هوا و آب که معمولا به صورت مباح در دسترس است، استفاده نموده است.

ثانیا، فرض دیگری را تصور کنید و آن این که خداوند انسانی را بیافریند، اما فورا پیش از آن که مدتی زندگی کند، او را از دنیا ببرد. باید بگوییم خداوند او را بدون روزی آفریده است. حال آن که خداوند رزق هر موجودی را تقدیر کرده است.

هر پاسخی برای این فرض دارید، پاسخ اشکال شماست.

دلیل دوم: استدلال به روایتی است که در برخی کتب کلامی و مجامع حدیثی آمده است:

عمر بن حره به پیامبر اکر صلی الله علیه واله عرض کرد: یا رسول الله! خداوند شقاوت را برای من رقم زده و اراده کرده است جز از دف (دایره ای که در دست دارم، نخورم.

آیا غنا را به من اجازه میدهی؟ حضرت در پاسخ فرمودند: ای دشمن خدا! خداوند تو را رزق حلال و طیب نصیب کرده، اما تو رزق حرام را به جای رزق حلال خداوند اختیار کرده ای.(4)

1- «الرزق متناول للحلال و الحرام.» (دستورالعلماء، ج 2، ص133)
2- شرح مقاصد، ج 4، ص319؛ قاضی ابوبکر بن طیب باقلانی، انصاف، ص77-78.
3- «و ما من دابه فی الارض الا علی الله رزقها» (هود/ 6)
4- مجمع البحرین، ج 5، ص 168.