اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 2 صفحه 265

در ازل مرقوم فرموده است، ندارد.

برخی از معتزله نیز که شدیدا تحت تأثیر افکار یهود قرار گرفته بودند، می گفتند: خداوند، عالم را یک بار و به همین صورت از معادن و نبات و حیوان و انسان آفریده است و دیگر او را با آن، کاری نیست.

آفرینش حضرت آدم علیه السلام بر آفرینش فرزندان او تقدم ندارد و تقدم و تأخر آنها در ظهور است، نه در حدوث و وجودشان. پیشوایان معصوم شیعه علیهم السلام با تمسک به آیات قرآنی، مسأله بداء را مطرح و اثبات نموده اند که خداوند هر روز دست اندرکار آفرینش تازه ای است.(1)

پیشینه تاریخی بداء

در این که بحث بداء از چه زمانی آغاز شده است و چه کسانی برای نخستین بار از آن سخن گفته اند، اختلاف نظر وجود دارد. برخی کیسانیه را اولین فرقه ای می دانند که عقیده به بداء را اظهار نموده اند.(2) برخی دیگر بر این باورند که آموزه بداء، ریشه قرآنی دارد؛ این قرآن است که برای نخستین بار در تاریخ معارف بشری، از آن یاد نموده و فرموده است: «خداوند هر چه را بخواهد، محو و هر چه را بخواهد، اثبات می نماید (3)....»(4) شیخ طوسی در این باره به طور صریح اظهارنظر ننموده است، لکن از پاره ای

1- ملامحمدصالح مازندرانی، شرح اصول کافی، ج 4، ص235؛ بحارالانوار، ج 4، ص93 و 129 (پاورقی)
2- عبدالقاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ص36؛ عبدالکریم شهرستانی، الملل والنحل، ج 1، ص 0237
3- «یَمْحُو اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَیُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْکِتَابِ » (رعد/ 39)
4- مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 1، ص 390