اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 2 صفحه 34

است. از «منه بودن خداوند از افعال قبیح و اخلال به واجب و نیکو بودن تمام کارهای او».(1) عبدالجبار معتزلی نیز عدل را همین طور تعریف کرده است.(2) شیخ مفید رحمه الله می فرماید: «عدل خداوند این است که خداوند کار قبیح را انجام نمی دهد و اخلال در واجب نمی کند.»(3) علامه حلی له می فرماید: «متکلمان، بحث عدل خداوند را به مباحثی که مربوط به صفات فعل خداوند است، ملحق نموده اند و آن این که فعل او حسن و واجب است و منزه از قبیح می باشد.»(4) مرحوم شیخ طوسی می فرماید: «عدل خداوند این است که تمام کارهای او نیکو و پسندیده است و از افعال قبیح و اخلال در واجب، منیره می باشد.»(5)

عدل در فقه اسلامی

فقه و اجتهاد شیعه مانند کلام و فلسفه، راه مستقلی طی کرده است. در فقه شیعه، اصل تبعیت احکام از مصالح و مفاسد نفس الامری و قاعده ملازمه حکم عقل و شرع، مورد تأیید قرار گرفته و حق عقل در اجتهاد، محفوظ مانده است.

در فقه اسلامی، اصل «عدل» و اصل تبعیت احکام از مصالح و مفاسد نفس الامری و بالطبع، اصل حسن و قبح عقلی و اصل حجیت عقل به عنوان زیربنای فقه اسلامی شیعی، معتبر شناخته شده است.

1- فرهنگ علم کلام، ص 159.
2- «نحن اذا وصفنا القدیم تعالی بانه عدل حکیم فالمراد به انه لایفعل القبیح او لایختاره و لایخل بما هو واجب علیه، و ان افعاله کلها حسنه. (شرح الأصول الخمسه، ص 301.)
3- «العدل الحکیم هو الذی لا یفعل القبیح و لا یخل بواجب.»
4- انوار الملکوت، چاپ دوم، ص105.
5- تمهید الأصول فی علم الکلام، ص97.