اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 2 صفحه 69

1. بنفسه مرید قبیح است.

٢. به واسطه صفت نفسانی مرید قبیح است.

٣. خداوند قبیح را اراده می کند، لکن نه بنفسه و نه بعلته (صفت نفسانی).

4. به واسطه اراده قدیم مرید قبیح است.

5. به واسطه اراده حادث، مرید قبیح است.

تمام این صور، باطل است. چهار صورت اول در بحث اراده باطل شد. صورت پنجم هم باطل است؛ چون اگر خداوند به واسطه اراده حادث مرید قبیح باشد، لازمه اش این است که فاعل قبیح باشد. بطلان لازم در بحث قبل روشن شد، اما اثبات ملازمه متوقف بر دو مقدمه است:

١. اراده قبیح، قبیح است و درک قبح آن بدیهی است.

٢. اگر خداوند به واسطه اراده حادث مرید قبیح باشد، باید اول آن را حادث و خلق کند که در این صورت، خداوند فاعل و خالق قبیح می شود و بطلان آن قبلا اثبات شد. پس ثابت شد که خداوند مرید قبیح نیست.(1) همان طور که بیان شد، مرحوم شیخ در این جا فقط فرض پنجم را ابطال نموده است، اما بقیه فروض را در بحث اراده ابطال کرده است. ما برای اطلاع بیشتر خوانندگان، این دلیل شیخ را که به صورت برهانی متشکل از قیاس استثنایی است، تقریر میکنیم و در ضمن تقریر، کیفیت بطلان تمام صور و فروض دیگر را که در بحث اراده بیان نموده است، به صورت خلاصه یادآور می شویم.

تقریر برهان:

اگر خداوند مرید قبیح باشد، حداقل یکی از لوازم فاسد زیر را به دنبال دارد:

1. یا لازم می آید که خداوند آنچه را قابل حدوث است، اراده کند.

2. یا تعدد قدما پیش می آید.