اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 3 صفحه 108

اکثر مردم به خاطر تعصب و پیروی از هوای نفس، آن را نمی دانند.(1)

فخر رازی در تفسیر این آیه می گوید: این، یک دلیل واضح برای بیان این حقیقت است که خداوند، قادر بر اعاده حیات انسان است و نشان می دهد که منکران معاد، بدون هیچ گونه دلیل و برهان، بلکه تنها به خاطر حسد، جهل، کبر و تعصب، راه جدال و انکار

را پیموده اند.(2)

مفسران دیگری مانند طبرسی(3)، قرطبی(4)، اسماعیل حقی(5) و زمخشری(6) نیز تصریح کرده اند که این آیه، ناظر به منکران رستاخیز است و می فرماید: کسی که قادر بر انجام امور مهمتری مانند آفرینش آسمانهای با عظمت و زمین، با آن همه مخلوقات شگرف می باشد، چگونه قادر به اعاده حیات مردگان نیست؟

همین معنی در آیه دیگری با تعبیری دیگر بیان شده است: «أولم یروا أن الله الذی خلق السموات و الأرض و لم یعی بخلقه بقادر علی أن یحیی الموتی بلی إنه علی کل شی قدیر».(7)

٣. احیای ارض یا حیات و مرگ گیاهان

چهره دیگری از معاد که قرآن مجید، بارها آن را یاد آور شده است، مسئله زندگی پس از مرگ در جهان نباتات است؛ همان صحنه ای که هر سال، در برابر دیدگان ما تکرار می شود و به تعداد سالهای عمرمان آن را مشاهده کرده ایم.

قانون حیات و مرگ، همه جا یکسان است. اگر بازگشتن انسانها بعد از مردن، محال باشد، چرا این همه گیاهان که می میرند و خاک می شوند، بار دیگر با حیات نوینی، پا به عرصه وجود می گذارند؟ چرا زمینهای مرده، پس از نزول باران، لباس حیات بر تن می کند.

قرآن مجید، توجه همه انسانها را به این مسئله جلب می کند و در ضمن آیات متعدد، چنین می فرماید:

1- ١. شیخ طوسی، التبیان، ج9، ص88.
2- 2. فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج27، ص 79.
3- 3. طبرسی، مجمع البیان، ج8-7، ص823.
4- 4. قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 15، ص 324.
5- 5. حقی بروسوی، روح البیان، ج 8، ص 199.
6- 6. زمخشری، الکشاف، ج 4، ص 174.
7- 7. احقاف / 33: «آیا آنها نمی دانند خدایی که آسمانها را با آن عظمت و زمین را با آن همه شگفتیهایش آفرید و هیچ گاه از آفرینش آنها ناتوان نشده، قادر است که مردگان را زنده کند؟ آری او بر همه چیز تواناست.» (شیخ طوسی، التبیان، ج 9، ص 286.)