اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 3 صفحه 183

تردید و مناقشات مخالفان در صحت رجعت از یک سو و پیچیدگی مسئله از سوی دیگر، پرسشهایی را برانگیخته که از آن جمله است: حقیقت رجعت چیست؟ آیا رجعت به معنای بازگشت برخی از اموات (ائمه طلا و گروهی از مؤمنان و کافران) به دنیاست و

یا به معنای بازگشت دولت و قدرت به خاندان رسالت؟ آیا رجعت به معنای نخست، ممکن است؟ آیا همانگونه که رجعت در امتهای پیشین واقع شده است، در امت اسلامی نیز واقع خواهد شد؟ آیا رجعت، اختصاصی است یا همگانی؟ چه کسانی رجعت می کنند؟ و بالاخره هدف و فلسفه رجعت چیست؟

پرسشهای یاد شده و نظایر آنها موجب شده است که دانشمندان شیعه برای توضیح و تبیین رجعت، کتابها و رساله های مستقلی بنویسند و یا در کتابهای کلامی، بابی را به این مهم اختصاص دهند. نوشتار حاضر نیز بر آن است که ضمن تحلیل و بررسی مسئله

رجعت، دیدگاه شیخ طوسیله را در این زمینه بازگوید.

کلیات

مفهوم شناسی رجعت

رجعت در لغت

لغت شناسان در توضیح واژه «رجعت» چنین گفته اند: «رجعت، مصدر مره از ماده رجوع» به معنای یک بار بازگشتن یا بازگردانیدن است».(1) «رجع» به معنای بازگشتن و بازگردانیدن (لازم و متعدی) هر دو به کار رفته است؛ مثل: «فرجع موسی إلی قومه غضبان أسفا»(2) و «فإن رجعک الله إلی طائفه منهم...»(3) که واژه «رجع» در آیه نخست، لازم و در آیه دوم، متعدی می باشد.

1- 1. فراهیدی، کتاب العین، ج 1، ص225؛ جوهری، الصحاح فی اللغه و العلوم، ج3، ص1216؛ راغب اصفهانی، المفردات، ص 188؛ ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث، ج 2، ص 202؛ ابن منظور، لسان العرب، ج 8، ص 114؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ص 648؛ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج 2، ص 151.
2- 2. طه / 86.
3- ٣. توبه / 083