اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 3 صفحه 37

در نظر ما همه گناهان کبیره است و آنهایی را که صغیره می نامند، هنگامی است که با نافرمانیهای دیگری که کیفر بزرگتر دارد، سنجیده می شود و از این رو، آنها را صغیره می گوییم و هرگاه آنها را با گناهی که کیفر کمتر داشته باشد بسنجیم، کبیره می نامیم.(1)

علامه طباطبایی نیز همان رویکرد ذکر شده را پذیرفته، می گوید:

هرگاه عصیان و تمرد بنده را در مقابل خدای بزرگ بسنجیم، گناه، عظیم و بزرگ است و اگر آن را نسبت به معصیت دیگر در نظر بگیریم، هر معصیتی به اعتباری، ممکن است از معصیت دیگر بزرگتر یا کوچکتر باشد.(2)

مرتکب کبیره، مؤمن است یا کافر

این مسئله یکی از مباحث مهم کلامی است که در بحث ایمان و کفر، جایگاه ویژه دارد و متکلمان راجع به آن، رویکردهای متعددی دارند که به عمده ترین آنها اشاره می کنیم:

الف) خوارج؛ مرتکب کبیره، مشرک یا کافر محض است.

ب) معتزله با چنین انسانی، نه مؤمن است، نه کافر، بلکه از مقوله ای مستقل است میان کفر و ایمان (منزله بین المنزلتین)

ج) حسن بصری؛ مرتکب کبیره را باید منافق خواند.

د) زیدیه؛ چنین کسی، کافر نعمت است.(3)

ه) قول جمهور (امامیه(4) و اشاعره (5))؛ مرتکب کبیره، مؤمن فاسق است.

دیدگاه خوارج و پاسخ شیخ

مهمترین دلیل این گروه برای ادله کافر انگاشتن مرتکب کبیره، نصوص قرآنی است. اما پیش از این که بررسی و نقد آن را یاد آور شویم، به ذکر و بررسی دلیل دیگر آنان که شیخ آن را بیان نموده است، می پردازیم.

1- 1. شیخ طوسی، التبیان، ج 4، ص 182 و ج 9، ص169؛ تمهید الاصول، ص 291؛ طبرسی، مجمع البیان، ج3، ص 60.
2- 2. طباطبایی، المیزان، ج 4، ص 223.
3- ٣. شیخ طوسی، تمهید الاصول، ص298-299؛ سید مرتضی علم الهدی، الذخیره فی علم الکلام، ص537: عبدالجبار معتزلی، شرح الأصول الخمسه، ص137.
4- 4. شیخ مفید، مصنفات الشیخ المفید، ج 4، ص 83-84
5- 5. تفتازانی۔ شرح المقاصد، ج5، ص200؛ عبدالرحمن ایجی، شرح المواقف، ج8، ص 334.