اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 3 صفحه 44

1. رویکرد اشاعره و معتزله که اسلام و ایمان را در معنای شرعی، متحد می انگارند و می گویند: این دو واژه به معنای واحدی بازمی گردد که همان اعتراف، انقیاد و اذعان و قبول است.(1)

2. نظریه بیشتر متکلمان امامی این است که اسلام و ایمان، مغایرند.(2) شیخ مفید می گوید:

امامیه اتفاق دارند که اسلام، غیر از ایمان است. هر مؤمنی مسلمان است، ولی هر مسلمانی مؤمن نیست. آنگونه که در لغت میان اسلام و ایمان تمایز است، در معنای شرعی نیز همان تمایز وجود دارد.(3)

دیدگاه شیخ

شیخ الطایفه در این باره رأی معتزله را برگزیده، اسلام و ایمان را متحد می داند. عین عبارت شیخ چنین است: «و هو (الإسلام و الإیمان واحد عندنا و عند أکثر المرجئه و المعتزله».(4)

شیخ برای اثبات این مدعا و بطلان گفتار کسانی که میان اسلام و ایمان فرق می نهند، به دو آیه زیر مدد جسته است:

1. «إن الدین عند الله الإسلام»؛ (5) دین (مورد پذیرش نزد خداوند، اسلام است.

2. «و من یبتغ غیر الإسلام دینا فلن یقبل منه»؛(6) و هر کسی غیر از اسلام، دینی را برگزیند، از او پذیرفته نخواهد شد.

وی در بیان این دلیل می گوید: کسی که غیر از اسلام دینی را برگزیند، از وی پذیرفته نمی شود؛ همچنان که اگر کسی غیر از ایمان را برگزیند نیز از وی پذیرفته نیست. بنابراین، اسلام و ایمان، متحد است.(7)

1- 1. عبدالجبار معتزلی، شرح الأصول الخمسه، ص706؛ عبدالرحمن ایجی، شرح المواقف، ج 8، ص327؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ج 5، ص 206.
2- 2. شیخ صدوق، امالی، ص 460.
3- ٣. شیخ مفید، اوائل المقالات، ص 10.
4- 4. شیخ طوسی، التبیان، ج 1، ص 464 و ج 2، ص 418 و 520.
5- 5. آل عمران / 19.
6- 6. آل عمران/ 85
7- 7. همان، ج 2، ص 520.