اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 3 صفحه 48

باری، آن دسته از متکلمانی که حقیقت ایمان را معرفت دانسته اند، برای تفاوت ناپذیری ایمان چنین استدلال کرده اند که معرفت از صفاتی نیست که با ضد خود جمع شود و در عین حال، هویت خود را نگه دارد. معرفت، صفتی است که اساس آن با اندک تردیدی ویران می شود.

ولی این سخن، قابل مناقشه است؛ زیرا تفاوت معرفت و علم، منحصر در این نیست که یکی تردید می پذیرد و دیگری تردید نمی پذیرد، بلکه می شود قطع نظر از راه یافتن تردید، معرفتی نسبت به معرفت دیگر قویتر یا ضعیفتر باشد. مثلا علم حضوری قویتر از

علم حصولی است. انسانی که خود دچار درد و المی باشد، یقینا علم او نسبت به آن قویتر از کسی است که به درد و الم او علم حصولی دارد.

قرآن و مسئله افزایش و کاهش ایمان

آیاتی از قرآن صراحت دارد که ایمان قابل افزایش و کاهش است:

1. «و إذا تلیت علیهم آیاته زادتهم إیمانا»؛(1) و هنگامی که آیات او بر آنها خوانده می شود، ایمانشان فزونتر می گردد.

2. «لیزدادوا إیمانا مع إیمانهم»؛ (2) تا ایمان بر ایمان خودشان بیفزایند.

3. «و یزداد الذین آمنوا إیمانا»؛(3) و بر ایمان مؤمنان بیفزاید.

4. «و ما زادهم إلا إیمانا و تسلیما»؛ (4) و این موضوع (مشاهده مؤمنان احزاب را جز بر ایمان و تسلیم آنان نیفزود.

5. «فأما الذین آمنوا فزادتهم إیمانا» (5) اما کسانی که ایمان آورده اند، بر ایمانشان افزوده می شود.

کسانی که ایمان را معرفت یا تصدیق می دانند و آن دو را قابل فزونی و کاستی نمی دانند، آیات نامبرده را به وجوه ذیل تأویل کرده اند:

الف) منظور از افزایش در آیات گذشته، افزایش به حسب دوام و ثبات و کثرت

1- 1. انفال / 2.
2- 2. فتح / 4.
3- ٣. مدثر/ 31.
4- 4. احزاب / 22.
5- 5. توبه / 124.