اندیشه های کلامی شیخ طوسی جلد 3 صفحه 70

المنکر واصبر علی ما أصابک إن ذلک من عزم الأمور»(1) استدلال می کند و می گوید: خداوند متعال، امر به معروف و نهی از منکر را در این آیه، از عزم امور به حساب آورده؛ چنان که فرموده است: «إن ذلک من عزم الأمور» عزم هم همان عقد و پیمان درستی است که بر انجام کار پسندیده در عوض کار ناشایست، منعقد می شود تا نفس خویش را برای انجام آن عمل، آماده سازد. آن عقد هم عبارت از اراده پیشین است برای انجام عمل؛ همراه با قاطعیت و استمرار؛ زیرا اگر این گونه نباشد، تلون و رنگ پذیری در رأی و نظر لازم می آید که با عزم، متناقض است و عزم راسخ را می شکند.(2) پروردگار متعال فرموده است: «فاصبر کا صبر أولوا العزم من الرسل»(3)

دیدگاهها درباره وجوب امر به معروف و نهی از منکر

اشاره

در اصل وجوب امر به معروف و نهی از منکر، نزاعی نیست و همه امت اسلامی بر وجوب آن دو، اتفاق نظر دارند.(4) شیخ طوسی نیز همچون سایر دانشمندان متکلم مسلمان، آن دو را واجب می داند و می فرماید: «الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر واجبان بلا خلاف عند الأمه.»(5)

تنها عبدالجبار معتزلی است که می گوید: «در وجوب امر به معروف و نهی از منکر، بین امت اسلامی اختلافی نیست، جز این که اختلاف در طایفه ای از امامیه، حکایت شده است و به کلام آنها هم اعتناء نمی شود.»(6)

البته این نسبت هم تهمتی بیش نیست؛ زیرا همه دانشمندان امامی بر وجوب آن دو ادعای عدم خلاف کرده اند؛ از جمله، شیخ طوسی. علاوه بر آن، عبدالجبار، خود چنین

1- 1. ای فرزندم! نماز را به پا دار، امر به معروف و نهی از منکر کن و بر آنچه به تو می رسد، صابر باش، که این صبر و راهنمایی از عزم ثابت در امور است. (لقمان / 17)
2- 2. شیخ طوسی، التبیان، ج 8، ص 2.
3- 3. احقاف / 35.
4- 4. عبدالجبار معتزلی، فرق و طبقات المعتزله، ج1-2، ص 19؛ حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ج 2،ص209؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ص 171؛ علامه حلی، انوارالملکوت فی شرح الیاقوت، ص 193؛سید مرتضی علم الهدی، الذخیره فی علم الکلام، ص553.
5- 5. شیخ طوسی، تمهید الاصول، ص301؛ الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ص 236؛ التبیان، ج 2، ص 549.
6- 6. عبدالجبار معتزلی، شرح الأصول الخمسه، ص 142