مسائل جدید کلامی صفحه 17

علیت و کاربرد رایج آن سازگار نیست».

تحلیل نقد

مفهوم علیت از مفاهیم بدیهی است که هر انسانی آن را ادراک می کند و آن این که موجودی منشأ پیدایش موجود دیگری می باشد، به گونه ای که بدون واقعیت موجود نخست، موجود دوم به وقوع نمی پیوندد و به عبارت دیگر از دو واقعیت که یکی متوقف بر دیگری است، «متوقف» را معلول و «متوقف علیه» را علت می دانند مثلاً هنگامی که انسان عصا را با دست خود حرکت می دهد، این دو حرکت در عین این که هم زمان هستند، انسان واقعیت حرکت عصا را به واقعیت حرکت دست مستند می سازد و دومی را علّت اوّلی می شناسد، نوع بشر از علیت همین معنا را درک می کند و حکیم الهی نیز برای علیت جز این معنی، چیزی قائل نیست، لیکن او برای این معنا دو قسم یادآور می شود، یکی علت حرکت بخش و دیگری علت هستی بخش، قسم نخست را علت طبیعی و قسم دوم را علت الهی می نامند، حکیم الهی به هیچ وجه منکر علت یا علل طبیعی نیست، بلکه با اعتراف به وجود چنین علت و عللی، به وجود نوعی دیگر از علت که همان علت وجود بخش می باشد، نیز اذعان دارد.