مسائل جدید کلامی صفحه 206

کرد.

ولی در جهان بینی مادّی، نهاد انسانی، بریده از مقام ربوبی است، طبعاً مقصود از اقتضای طبیعت خواسته های وجود مادّی او در این جهان است. با این وصف باید توجه کرد بشر حتی در عمل به اقتضای طبیعت نیز آزاد نیست، بلکه محدودیت هایی در وجود و زندگی او هست که باید پذیرای آنها باشد، اینک این محدودیت ها:

الف. قوانین آفرینش

انسان در حالی که آزاد، آفریده شده و پیوسته می گوید:

این ک-ه گویی این کنم یا آن کنم *** خود دلیل اختیار است ای صنم

ولی در عین حال، خلقت او به گونه ای است که نمی تواند به هر خواسته ای جامه عمل بپوشاند. او از نظر نوشیدنیها و خوراکیها و پوشیدنیها محدود است، و نمی تواند هر چیزی را بنوشد یا بخورد یا بپوشد. ساختمان جسمانی او به گونه ای است که سرما و گرما، او را محدود ساخته است، و باید خود را بر قانون آفرینش تطبیق دهد، و همچنین دیگر خواستهای انسان... چه بسا آرزو کند، امّا به آرزویش نرسد، زیرا آفرینش او، با آن کارها سازگار نیست.