مسائل جدید کلامی صفحه 229

ضربات سنگین تر است.

***

6. مسأله ارتداد یک مسأله مربوط به محیط کتاب و درس و اندیشه و فکر تنها نیست، بلکه مرحله تظاهر بر عقیده ای است که، امنیّت و استقلال جامعه و حفظ جانها و اموال مردمی به آن بستگی دارد.

کسانی که حکم اسلام را درباره مرتدّ به دور از آزادی می دانند، به مرتد از دیدگاه یک فرد می نگرند، که فرد باید آزاد باشد، ولی هرگاه محل این فرد را در ضمن حقوق جامعه بنگریم، مسلّماً ارتداد با آن شرایطی که یادآور شدیم نوعی خیانت به جامعه و سبب سلب حقوق جامعه می گردد، و در چنین جایی باید فرد، فدای مصالح عمومی گردد.

و در اینجا مسأله تعارض حقوق فرد با مصالح جامعه پیش می آید که در همه مکاتب حقوقی، دومی بر اوّلی مقدم می شمارند.

بازگشت یک فرد از دین به سان تغییر عقیده در یک فرضیه علمی نیست. فرض کنید گالیله روزگاری زمین را ساکن می دانست، ولی بعداً به دلایلی به حرکت زمین معتقد شد. این نوع بازگشت از عقیده دیرین، ضرر به جایی نمی زند، و اگر جلو این نوع دگراندیشیها را بگیریم، علم از پویایی می ایستد، و نظیر این