مسائل جدید کلامی صفحه 27

نخست تمثیل است که اساس آن تشابه تشکیل می دهد و مسلماً مفید یقین نیست زیرا ممکن دو متشابه دو حکم متفاوت داشته باشد.

و بنابر تقریر دوم یک مقایسه است، آن هم مقایسه عالم طبیعت به مصنوعات بشری و این مقایسه باطل است، زیرا ما مصنوعات بشری را کراراً تجربه کرده ایم که بدون دخالت علم و قدرت و محاسبه و اندازه گیری، به وجود نمی آیند. و هیچ گاه بشر ندیده است که آهن پاره هایی - یک مرتبه یا به تدریج - حرکت کنند و خطوط منظم راه آهن یا قطاری را تشکیل دهند.

از این جهت وجود مصنوع منظم بشری، گواه بر وجود علم و اندیشه است.

ولی در مورد پدیده های طبیعی، چنین تجربه ای صورت نگرفته است و جهانی که ما در آن زندگی می کنیم، نخستین جهانی است که با آن روبرو شده ایم، در این صورت چگونه می توانیم قانون مصنوعات بشری را بر پدیده های طبیعی حاکم سازیم؟

تحلیل نقد هیوم

برهان نظم نه یک برهان حسی است که تمام مقدمات آن از حس گرفته شده باشد و نه از مقوله تمثیل است که ملاک قضاوت