- پیش گفتار 1
- مسائل جدید در علم کلام 1
- مقدمه 2
- پس از رنسانس 2
- اشاره 2
- 1. علت پیدایش دین 3
- 2. دین مانع آزادی بشر است 4
- 3. وحی از ابزار شناخت نیست 5
- 5. مسأله تعارض علم و دین 5
- 4. آیا دین یک پدیده فردی است یا گسترده تر از آن است؟ 5
- 6. ابزار معرفت منحصر به تجربه است 6
- فصل نخست: برهان وجوب و امکان 8
- در چشم انداز متکلمان اسلامی 8
- برهان وجوب و امکان در قلمرو نقد غربیان 13
- الف) گزاره «خدا موجود بالضروره»، متضمن دو حمل متناقض است 13
- ب) حمل شایع 14
- تحلیل نقد 15
- نقد دوم: کاربرد علیت در خارج از جهان ماده روا نیست 16
- اشاره 20
- نمونه ای از نظم 21
- تعریف نظم 21
- ارتباط منطقی نظم با دخالت شعور 23
- برهان نظم و دیدگاه برخی از غربیان 25
- تحلیل نقد هیوم 27
- تحلیل نقد 29
- نقد دوم: نظم خاصیت ماده است 29
- اشاره 32
- حدود فرضیه سازی 34
- تفاوت گرایش های عادی و فطری 35
- نشانه های فطریات 35
- خداشناسی فطری و ضوابط چهارگانه 37
- 1. حس خداشناسی جهانی است 37
- 2. خود فطرت هادی و رهبر به سوی خدا است 39
- 4. تبلیغات بر ضد، از رشد و شکوفایی می کاهد ولی ریشه کن نمی سازد 42
- فصل چهارم: اعجاز پیامبران و اندیشه تعارض علم و دین 44
- تعریف اعجاز 44
- اشاره 44
- اشکال نخست: اعجاز ناقض قانون علیت است 46
- تحلیل نقد 47
- تحلیل نقد 50
- اشکال دوم: اعجاز ناقض برهان نظم است 50
- حکمت خدا، گواه بر صدق گفتار مدعی است 52
- رابطه منطقی اعجاز با درست گویی مدعی نبوت 52
- اجتماع شرایط سه گانه گرایش در پیامبر اسلام 56
- معجزه نمونه محسوس از ادعای بزرگ او است 58
- تبیین وجود رابطه بین اعجاز و راستگویی مدعی نبوت به بیان دیگر 58
- حدود دلالت اعجاز 61
- اشاره 67
- وحی ادراک عادی نیست 68
- چرا این آگاهی همگانی نیست 72
- حقیقت وحی در چشم انداز غربیان 73
- نظریه وحی نتیجه نبوغ فکری است 73
- 1. اختلاف در مبدأ 74
- 2. اختلاف در هدف 75
- 2. نظریه وحی نفسی 76
- وحی نفسی پوششی است بر جنون 80
- فصل ششم: نابسامانی های جهان آفرینش و معارف سه گانه 82
- اشاره 82
- محور بودن انسان در بحث شرور 84
- 1. شرور و توحید در خالقیت 85
- پاسخ: 86
- پاسخ: 90
- 2. شرور و حکمت الهی 90
- 3. شرور و عدل الهی 93
- اشاره 96
- تفسیر قوانین طبیعی از دیدگاه فیزیک کلاسیک 98
- جبر انگاری انسان با استناد به جبر طبیعی 99
- تحلیل و نقد نظریه جبرانگاری 102
- اشاره 107
- تفسیر نخست از تجربه دینی 108
- تحلیل تفسیر نخست 110
- تفسیر دوم از تجربه دینی 111
- تحلیل تفسیر دوم 113
- تفسیر سوم از تجربه دینی 114
- نقد جان هاسپرز از تجربه دینی 115
- اشاره 117
- زادگاه مسأله پلورالیزم 118
- 1. یوحنای دمشقی(م248در سامرا) 118
- 2. اخوان الصفا در رسائل خود 119
- معنی دین و شریعت 121
- 1. توحید و یکتاپرستی: دین قیم 124
- 3. دین حق، دین توحید است 126
- شریعت چیست؟ 127
- 1. کثرت گرایی رفتاری 129
- انگیزه یا انگیزه ها از طرح پلورالیزم 129
- 2. توجیه مطالب ناموزون کتاب مقدس 130
- 3. توجیه تکثر و تعدد ادیان 132
- یک پاسخ کلی بر قرائت های گوناگون 133
- لزوم عرضه انگیزه ها بر سخنان پیام آوران الهی 133
- استدلال با آیه ای برکثرت گرایی 140
- اشاره 144
- تفسیر باطنیها 147
- زبان دین در اندیشه گروهی از غربیان 148
- اشاره 153
- الف. دین چیست؟ 153
- خُلْق چیست؟ 157
- علم اخلاق چیست؟ 158
- تفاوت نظام اخلاقی و علم اخلاق 161
- رابطه دین با اخلاق 162
- صورت نخست: پرورش سیرت های نیک و احیاء کرامت انسانی 163
- صورت دوم: تعدیل غرایز سرکش 169
- صورت سوم: ضامن اجرای ارزشهای اخلاقی 173
- صورت چهارم: منبع کشف برخی از ارزشها 175
- اشاره 177
- هرمنوتیک فلسفی 178
- 1. آگاهی از فرهنگ حاکم بر مؤلف 179
- تأثیر ناپذیری وحی از شرایط حاکم بر نزول 181
- 1. قلمرو حکمت نظری و عملی 182
- 2.قلمرو احکام 184
- نظر ما در این شرط 187
- نظریه هایدگر و گادامر 188
- 1. پیش فرض های مشترک 191
- 2. پیش فرض های غیر مشترک 193
- 3. پیش فرض های تطبیقی 194
- اشاره 197
- آزادی در لغت 198
- 3. آزادی و جهان بینی الهی 200
- 4. آزادی جهان بینی مادّی 205
- الف. قوانین آفرینش 206
- ج. تعلیم و تربیت 207
- د. هدفمندی و برنامه ریزی در زندگی 208
- 6. آزادی بیان و عقیده 211
- تفاوت های جوهری آزادی در اسلام و غرب 212
- 1. آزادی در غرب فقط یک شرط دارد 213
- 3. آزادی در غرب نفی تکلیف است 214
- 5. هدف از آزادی در غرب ارضای غرایز است 215
- 6. هدف از آزادی در اسلام احیای ارزش ها است 215
- 8. آزادی در اسلام در محدوده ی حقوق الهی است 216
- 7. آزادی در غرب، در محدوده ی نیازهای مادی است 216
- 1.مایه تجاوز به حقوق دیگران نباشد 218
- 2. امنیت ملّی را تهدید نکند 218
- 3. با دمکراسی همسو باشد 219
- آزادی عقیده و کیفر ارتداد 221
- اشاره 221
- 4. حال اگر فرض کنیم نظامی براساس دین و اعتقاد به خدا و ماوراء طبیعت پدید آمده باشد و مردم نیز روی عقیده به این نظام رأی دهند، ولی گروهی با ترویج سکولاریسم در صدد متزلزل کردن و نابودی نظام برآیند، آیا در این صورت، مسأله آزادی عقیده مطرح است؟ یا اینکه آزادی عقیده بهانه ای برای واژگون کردن نظام به شمار می آید؟ 226
- 5. یکی از ترفندهای دشمنان در صدر اسلام... 227
- 6. مسأله ارتداد یک مسأله مربوط به محیط کتاب و درس و اندیشه و فکر تنها نیست، بلکه مرحله تظاهر بر عقیده ای است که، امنیّت و استقلال جامعه و حفظ جانها و اموال مردمی به آن بستگی دارد. 229
- 8. آنچه گفته شد مربوط به ارتدادهای دوران گذشته بود 230
- 7. نویسنده ای برای انتقاد از حکم ارتداد 230
- اشاره 233
- عرفی شدن دین، نفی دین است 240
- تفسیر دوم از عرفی شدن دین 245
- یادآوری نکاتی چند 246
- 1. آموزه های کتاب مقدس 251
- عوامل و زمینه های بروز سکولاریسم در غرب 251
- 3. فقدان نظام سیاسی و اجتماعی در اناجیل 252
- 5. مخالفت با علم و دانش 254
توجه توده مردم است و هم مورد علاقه متفکران و اندیشمندان; و سرانجام متفکران با مبانی و روشهای ویژه خود به تحلیل و تفسیر آن پرداخته اند.
بررسی همه جانبه این مسئله نیاز به نگارش کتاب جداگانه دارد و چون هدف مقاله، طرح این مسئله در دایره «تعارض علم و دین» است، از مباحث تفصیلی آن خودداری می کنیم.(1) یعنی مجبور یا مختار بودن را به عنوان «رابطه انسان با طبیعت» مطرح می کنیم و با توجه به قوانین طبیعی که مورد قبول علم می باشد، مورد بررسی قرار می دهیم.
تفسیر قوانین طبیعی از دیدگاه فیزیک کلاسیک
بسیاری از دانشمندان طبیعی طبیعت را قانونمند اندیشیده و آن را توده ای از علل و معلولات می دانند که هر علت معیّنی، معلول خاصی را به دنبال دارد و با آگاهی از وجود علت می توان وجود معلول را به طور قطع و یقین، پیش بینی کرد. آنان بر پایه این اصل،د.
1- . مسئله جبر واختیار در مورد رفتار انسان، در کتاب «جبر و اختیار» از زوایای گوناگون مورد بحث قرار گرفته است. کسانی که علاقمندند نسبت به این مسئله بررسی جامعی داشته باشد، به کتاب «جبر و اختیار» بحثهای نگارنده، نگارش استاد محترم جناب آقای علی ربانی گلپایگانی، چاپ انتشارات توحید; مراجعه کنند.