فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی: خوارج - جلد 5 صفحه 144

قبل از ورود به بحث،نظر خواننده را از زاویۀ دیگر به این قیامها جلب می کنیم.

خوارج هرچند علیه سردمداران ظالم و فرومایۀ بنی امیه،اینجا و آنجا به صورت پراکنده و متفرق قیام کردند و خواب را از چشمان آنان ربودند و کیان آنان را تهدید کردند اما اینان نیز کیفر اعمالشان را چشیدند چون اینها امام و رهبر خود را نافرمانی کردند و امور را بر او دگرگون ساختند و هرج و مرج پدید آوردند.از این رو سخن امام که خطاب به آنان فرموده بود:«پس از من گرفتار ذلّت همیشگی و شمشیر برّان می شوید و ستمگران کشتن شما را شیوۀ خود قرار می دهند»دربارۀ شان راست آمد. (1)

کلام امام از آیندۀ تاریک آنان خبر می داد و این گونه خبر دادن تنها از او شایسته بود.چگونه از او شایسته نباشد در حالی که او باب علم پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم)است.البته ابن ابی الحدید احتمال داده که این گونه پیشگویی،نفرین هم هست و می گوید:این،گفتگو با آنان و در عین حال نفرین بر آنان است و خبر از سرنوشت آیندۀ آنهاست و چنین هم شد چون خداوند پس از آن،ذلّت همیشگی و شمشیر برّان و ستم سلطان را بر آنان چیره کرد و همواره پایمال بودند تا خداوند به عمرشان پایان داد و بیشترشان را نابود گردانید.

سپس ابن ابی الحدید چیزهای زیادی دربارۀ آنان ذکر می کند و دربارۀ مبارزۀ مهلّب بن ابی صفره و فرزندانش با خوارج که نتیجۀ آن به مرگ حتمی و هلاکت شنیع خوارج انجامید،سخن را به درازا می کشد.

چون کتاب ما کتاب تاریخ عقاید است؛نه تاریخ اقوام،به همین خاطر از نقل همه قیامهایی که خوارج در زمانهای مختلف و در مکانهای گوناگون به آن دست یازیدند،صرف نظر می کنیم و به ذکر قیامهای آنان در زمان امویان اکتفا می کنیم و بخصوص به آنچه که مربوط می شود به عصر معاویه بن ابی سفیان زارع این بذر و دروگر محصول دنیوی آن و چاه کن این چاه که خود در آن شد،می پردازیم و برای تکمیل مطلب به قیامهای پس از معاویه نیز به صورت گذرا اشاره می نماییم.

امام علی(علیه السّلام)به دست شقی ترین فرد از زمان آدم تا ختم زندگی،بنابر آنچه که