فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی: خوارج - جلد 5 صفحه 284

حسب خطایی که او مرتکب شده از مجلس بیرون می کند و مسأله را از مردم مخفی می دارد.به سبب همین حکم است که عزّابه پایبندترین افراد به اسلام و آداب آنند.این سیره را یکی از بزرگان با عبارت زیبایی بیان کرده است:«سرپرست جامعه مانند شیر است که با هرچیزی مخلوط شود آن را تغییر می دهد.»

نظام عزّابه چگونه شکل یافت:

در اواخر قرن سوم هجری دو حادثۀ بزرگ اتفاق افتاد که اثر بزرگی بر اباضیۀ لیبی، تونس و الجزایر گذاشت:

حادثۀ اول:جنگ مرگباری بین اغلبیه (1)و اباضیه در قصر مانو بود که در آن اباضیه توسط احمد بن اغلب ستمگر،شکست سختی خورد.

حادثۀ دوم:پیروزی شیعیان بر دولت رستمیان (2)در الجزایر بود که منجر به تأسیس دولت شیعیان شد.

چون این دو دولت،اغلبیه و شیعه احکام اسلامی را رعایت نمی کردند و به آن عمل نمی نمودند علمای اباضیه در فکر تأسیس نظامی برآمدند که بتوانند براساس آن حرکت نمایند و احکام خدا را در سرزمین شان پیاده کنند و امت را به وجه پسندیده ای رهبری نمایند؛بدون آنکه دولت جدیدی را معرفی کنند یا به دولت خودکامۀ ستمگر بپیوندند.از این رو به تأسیس این نظام اقدام نمودند.

در ابتدا مردم به طور عادی و ساده در قالب این نظام حرکت می کردند تا آنکه در اواخر قرن چهارم،امام بزرگ،ابو عبد اللّه محمد بن بکر به میدان آمد و این نظام را در قالب قانونی که دارای چند ماده بود،شکل داد.آنگاه آن را بر جوامع اباضی در لیبی و سپس در تونس و پس از آن در الجزایر به طور کامل پیاده نمود.براساس این،تاریخ نگاران امام ابو عبد اللّه را بنیانگذار نظام عزّابه می دانند و درست هم هست.او بنیانگذار