فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی: خوارج - جلد 5 صفحه 285

این نظام است و اگر او نبود این نظام با این شیوۀ تدوین شده به ما نمی رسید.پس از ابو عبد اللّه عده ای از علمای بزرگ در بررسی این نظام،عنایت خاصی را مبذول داشتند و موادی را بر آن افزودند و یکی از آنها نام«سیرۀ عزّابه»را بر آن نهاد.از علمایی که به این امر توجه کردند و دربارۀ آن دست به قلم بردند:ابو زکریا یحیی بن بکر،ابو عمّار عبد الکافی و ابو ربیع سلیمان بن یخلف مزاتی هستند.علمای متأخر حریصانه در آداب عالم و متعلم و آداب مجلس عزّابه و آنچه که مجلس باید از آن پاکیزه باشد،موادی را بر آن افزودند.

آنچه که این نظام به ما می آموزد،چنانکه پیشوایان سرشناس تشریح کرده اند،از یک طرف قانون منحصر به فرد برای نظم تعلیم و تربیت است و از طرف دیگر سیرۀ نیکویی است که باید مسلمانان براساس آن رفتار نمایند تا اخلاق و دین آنها در دوران سیطرۀ دولتهای ستمگر و کینه توز محفوظ ماند.

این بود خلاصه و مختصری از نظام عزّابه که اباضیه مدت زیادی در مغرب اسلامی براساس آن عمل می کردند.

در قرن اخیر،فرمانروایی عزّابه از سرزمین های اباضیه نشین لیبی و تونس رخت بر بسته است.با برچیده شدن نظام عزّابه از این سرزمین ها فساد بر آن چیره گشت.

اباضیه هرگز نخواهند توانست به آن دین و اخلاق و استقامتی که در آن به سر می بردند، برگردند مگر آنکه به دین خدا چنگ زنند و به او پناه گیرند.مسلمانان هر مصیبتی که دیدند از انحراف از دین خدا و خروج از مسیر آن بوده است.هرگز پایان کار این امت اصلاح نخواهد شد مگر به چیزی که آغاز آن به آن اصلاح شده است.

نصیحتی به اباضیه

گمان نمی کنم که با خواندن فصلهای این کتاب،عالم اباضی ما را به حق نشناسی و عدم شناخت مذهبشان و سهل انگاری در نقل عقایدشان در اثر عدم مراجعه به منابع اصلی