فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی: خوارج - جلد 5 صفحه 295

کارگزاران بنی امیه در بصره از سیاست خشونت و فشار و تبعید و قتل علیه معارضان خود کار گرفتند و جماعت قعده نیز از این سیاست به دور نماندند.علی رغم آنکه این گروه شیوۀ تندروانه و دشمن ستیزانۀ خوارج را در پیش نگرفته بودند و امنیت مردم را سلب نکرده بودند به روی دولت شمشیر نکشیده بودند با این همه کارگزاران بنی امیه در عراق از ترس تبلیغ آنها که در بین مردم جا باز کرده بود و برای آنکه حادثه را قبل از وقوع علاج کنند و نفاق را قبل از ریشه گرفتن برکنند بر آنان سخت گرفتند.

در برابر این سرکوبی ها قعده سیاست پنهانکاری و کتمان را در پیش گرفتند و بر همین شیوه باقی ماندند(جز در دوران انقلاب ابن زبیر)تا آنکه دوران حجاج بن یوسف فرا رسید و او کسانی را که مخالف به نظر می رسیدند سرکوب نمود. (1)

پس از آنکه عبد اللّه بن زبیر علیه عاملان یزید خروج کرد و حجاز و عراق را به تصرف خود درآورد،خوارج که در رأس آنها نافع بن ازرق،عبد اللّه بن صفار و عبد اللّه بن اباض قرار داشتند گرد او جمع شدند.آنها خیال می کردند که در کنار ابن زبیر به خواسته هایشان می رسند اما وقتی که از عقیدۀ او دربارۀ عثمان و اصحاب جمل آگاه شدند از دورش پراکنده شدند و مکه مکرمه را ترک گفتند.عده ای به طرف بصره و عده ای به طرف حضرموت رفتند.

در این برهۀ حساس،بین ابن ازرق و عبد اللّه بن اباض اختلاف پدید آمد.اولی قیام و جنگ و کشتار مخالفان و به اسارت گرفتن زنان را برگزید و دومی این تندروی را نپذیرفت.این حوادث در حدود سالهای 64 تا 65 هجری اتفاق افتاد.اولی به خاطر تندروی اش در ناحیه اهواز کشته شد و دومی در سایۀ میانۀ روی و تقیه،به حیاتش ادامه داد.

این مسائل نشان می دهد که عبد اللّه بن اباض در آن دوران مرد سالخورده ای بوده است و از داعیانی که رهبری گروه و فرمانروایی آن را برعهده داشتند،سن کمتری نداشته است.شاید او در آن روز چهل سال اگر نگوییم بیشتر،داشته است.پس نتیجه